New Face Battles 🔥🔥
ဒီနှစ် MUM ကတော့ မျက်နှာသစ်တွေ အပြိုင်ချဲမဲ့ နှစ်ဘဲ
Yan Yan ဆိုတဲ့ကောင်မလေးကလည်း မျက်နှာကျလေးတော်တော်လှသလို ကြည့်လိုက်တာနဲ့ Aura ကထင်းထွက်နေတဲ့ အထဲပါနေတယ်
Photo Shoot တွေမှာ သတိထားမိပေမယ့် မနေ့က Audition မှာတော့ she is giving her aura ပါဘဲ
မာရီယာ ပုန်လက်လက် AUDTION လာတုန်းက VIBE လို တစ်ယောက်တည်းထင်းးထွက်နေတဲ့ပုံမျိုးပေါ့
Beauty တစ်ခုတည်းနဲ့ တင် Yess ပါဘဲ
ကျန်တာတွေတော့စောင့်ကြည့်ရီးမှာပေါ့

New Face Battles 🔥🔥
ဒီနှစ် MUM ကတော့ မျက်နှာသစ်တွေ အပြိုင်ချဲမဲ့ နှစ်ဘဲ
Yan Yan ဆိုတဲ့ကောင်မလေးကလည်း မျက်နှာကျလေးတော်တော်လှသလို ကြည့်လိုက်တာနဲ့ Aura ကထင်းထွက်နေတဲ့ အထဲပါနေတယ်
Photo Shoot တွေမှာ သတိထားမိပေမယ့် မနေ့က Audition မှာတော့ she is giving her aura ပါဘဲ
မာရီယာ ပုန်လက်လက် AUDTION လာတုန်းက VIBE လို တစ်ယောက်တည်းထင်းးထွက်နေတဲ့ပုံမျိုးပေါ့
Beauty တစ်ခုတည်းနဲ့ တင် Yess ပါဘဲ
ကျန်တာတွေတော့စောင့်ကြည့်ရီးမှာပေါ့

Paw Patrol the movie (2021)

ဇာတ်လမ်းအကျဥ်းက တော့ Paw Patrol လေးတိုရဲ့ ရန်သူ တော်ကြီး
Humdingerတစ် ယောက် Adventure Cityဆိုတဲ့မြို လေးမှာ
မြို တော်ဝန်သွားလုပ်ပြီး ဒီကမ္ဘာကြီးကိုအန္တရာယ်ကျ ရောက် စေမယ့် စမ်းသပ်မှုတစ်ခုကို လုပ်ဖို ကြိုးစားလာပါတယ်
ရန်သူ တော်ကြီးရဲ့အဖျက်လုပ်ငန်းကို
အဖွဲခေါင်း ဆောင် Ryderနဲ့ သူ့ရဲ့အဖွဲဝင် ပါပီ လေးတိုတသိုက်
ဘယ်လို ခေတ်မှီနည်းပညာ တွေ၊ စက်ပစ္စည်း တွေနဲ့ ရ အောင်တားကြမလဲ?
အဖွဲဝင်ပါပီ လေးတစ် ကောင်ရဲ့ အတိတ် ဇာတ်ကြောင်းက နေ …..
အဖွဲအ ပေါ် ဘယ် လောက်ထိရိုက်ခတ်မှုရှိမလဲ?
Patrol အဖွဲဝင်အသစ် လေးက ဘယ်သူဖြစ်မလဲဆိုတာကို…
ချစ်စရာ ကောင်းတဲ့ ကာတွန်းဇာတ် ကောင်လေး တွေနဲ့
ရယ်စရာ၊ ပျော်စရာ၊ သနားစရာ ရသမျိုးစုံကိုခံစားရင်း ကြည့်ရှုရမှာပါ။
Animationဇာတ် ကား လေးဖြစ်တာမို
ကိုယ့်မိသားစုနဲ့၊ သားသားမီးမီးတိုနဲ့တူတူ ကြည့်ဖိုအတွက်လည်း အဆင် ပြေပါတယ်။
ချစ်ရတဲ့မိသားစုနဲ့အတူ ပျော်ရွှင်ကြည်နူးစရာအချိန်တစ်နာရီခွဲခန့်ကို
ဒီ Animationကား လေးနဲ့ တူတူကုန်ဆုံးလိုက်ပါ

ဇာတ်ကားလင့်
https://t.me/c/2186686827/255

Channel Join ရန်လင့်
https://t.me/+snaCVmemMMBhNDRl

အပင်နဲ့ အယ်လဂျီရေညှိ (algae) ရဲ့ ကလိုရိုဖီးလ်ကို ကလိုရိုပလက်စ် (chloroplast) အင်္ဂါနုပ်ထဲမှာ တွေ့ရပါတယ်။ ကလိုရိုပလက်စ် ကိုယ်တိုင်က ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယား (cyanobacteria) ကနေ ဆင်းသက်တာ ဖြစ်ပြီး ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယားက အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့တဲ့အခါမှာလည်း ကလိုရိုဖီးလ်ကို အသုံးပြုပါတယ်။ တဖန် အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့တဲ့ ဘက်တီးရီးယားထဲမှာ ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယားပဲ ရှိတာလည်း မဟုတ်ပါ။ ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယား နဲ့ အပင်မှာ အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့တဲ့အခါ ရေကို ဖြိုခွဲတဲ့အတွက် ဘေးထွက်ပစ္စည်းအနေနဲ့ အောက်ဆီဂျင် ထွက်ပေါ်ပါတယ်။ ရေကို ဖြိုခွဲမယ့်အစား ဟိုက်ဒရိုဂျင်ဆာလဖိုက် လို ဓာတ်ပစ္စည်းကို ဖြိုခွဲတဲ့ အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့နည်းလည်း ရှိတယ်။ သူတို့က အောက်ဆီဂျင် မထွက်လို့ "အောက်ဆီဂျင်မဲ့ အလင်းမှီသက်ရှိ" (anoxygenic phototroph) လို့ခေါ်တယ်။ အဲဒီ့လို အောက်ဆီဂျင်မဲ့ အလင်းမှီ အဏုဇီဝတွေမှာလည်း ကလိုရိုဖီးလ်နဲ့ ဆင်တူတဲ့ ဘက်တီရီယိုကလိုရိုဖီးလ် (bacteriochlorophyll) ခေါ် စိမ်းရောင်ခြယ် တမျိုး ရှိပါတယ်။
မီသန်နိုဂျင် အဏုဇီဝက ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ ကာဘွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ကို ဓာတ်ပြုပြီး စွမ်းအင် စုဆောင်းပါတယ်။ အဲဒီ့ကနေ မီသိန်းဓာတ်ငွေ့က ဘေးထွက်ပစ္စည်း အနေနဲ့ ထွက်ပေါ်တယ်။ Coenzyme F430 ဟာ အဲဒီ့ မီသိန်းထုတ် စွမ်းအင်စုဆောင်းရေးမှာ ဓာတ်ကူပစ္စည်းအနေနဲ့ ပါဝင်ပတ်သက်ပါတယ်။ မီသိန်းထုတ် ဇီဝရုပ်ဖြစ်စဉ်က ရှေးကျတဲ့ စွမ်းအင် စုဆောင်းနည်း ဖြစ်တာကြောင့် coenzyme F430 ကိုယ်တိုင်က ရှေးကျတဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင် တစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။
"ပေါ်ဖိုင်ရင်" ဒြပ်ပေါင်းတွေက အဏုဇီဝလောကမှာ နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း ပါဝင်ပတ်သက်နေတာကို ကြည့်ခြင်းအားဖြင့် ယနေ့ခေတ် ပန်းမန်တိရစ္ဆာန်တွေမှာ သံ၊ မက်ဂနီဆီယမ်၊ ကိုဘော့ သတ္တုတွေကို ခပ်ဆင်ဆင် ချိတ်ဆက် အသုံးပြုနည်းတွေဟာ ကမ္ဘာဦး အဏုဇီဝတွေကနေ ဆင်းသက်ခဲ့ကြောင်း ထင်ရှားစေပါတယ်။
"ပေါ်ဖိုင်ရင်" တွေက အလင်းနဲ့ ဓာတ်ပြုလွယ်တယ်။ အရောင်တောက်တောက်တွေ ရှိတယ်။ ဟီးမ်က သွေးနီရောင်ရှိတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်က အစိမ်းရောင်ဖြစ်တယ်။ ကိုဘယ်လမင်ကလည်း ပန်းရောင် တောက်တောက် ဖြစ်ပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်က အလင်းကို စုပ်ယူနိုင်သလိုပဲ၊ ကိုဘယ်လမင်ဟာ အလင်းနဲ့ ကြာကြာထိတွေ့ရင် ပျက်စီးပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဗီတာမင် B12 ကို အမှောင်ထဲမှာ သိမ်းဆည်းရပါတယ်။
သက်ရှိဟာ ဟီးမ်၊ ကလိုရင်၊ ကော်ရင် စသဖြင့် အသုံးတည့်မယ့် "ပေါ်ဖိုင်ရင်"တွေကို ထုတ်လုပ်ဖို့အတွက်၊ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" အကြို ဒြပ်ပေါင်းတွေကို အဆင့်ဆင့် တည်ဆောက်ရပါတယ်။ တချို့သတ္တဝါတွေမှာ မျိုးဗီဇပြောင်းမှုကြောင့် အဲဒီ့ထဲ အဆင့်တစ်ခုခုမှာ အားနည်းနေရင် ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" အကြိုဒြပ်ပေါင်းတွေ စုပုံလာပြီး အန္တရာယ်ပေးပါတယ်။ မြင်လွယ်အောင် ပြောရရင် အကြိုဒြပ်ပေါင် A နဲ့ B ရှိတယ် ဆိုပါစို့။ "C" ဆိုတဲ့ နောက်ဆုံး အဆင့် ကို ထုတ်လုပ်ဖို့ A--B--C ဆိုပြီး အဆင့်ဆင့် တည်ဆောက်ရာမှာ၊ B အဆင့်က နှေးနေရင် A စုပုံလာတာကို ဆိုလိုပါတယ်။ အဲဒီ့ရောဂါကို ပေါ်ဖိုင်ရီးယား (porphyria) လို့ခေါ်တယ်။ "ပေါ်ဖိုင်ရင်"က အလင်းနဲ့ ဓာတ်ပြုလွယ်တဲ့တာကြောင့် ပေါ်ဖိုင်းရီးယား ဝေဒနာရှင်တွေက နေရောင်ထိရင် အရေပြားမှာ အနာအကွက်တွေ ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်မှာ ဆုလာဘ်ဆောင် ဖြစ်တဲ့ အလင်းနဲ့ ဓာတ်ပြုခြင်းက ဒီရောဂါမှာတော့ ဝေဒနာပေးတာကိုး။ ပေါ်ဖိုင်ရီးယား ရောဂါရှင်တွေက ​​နေ့အလင်းရောင်ကို ရှောင်တတ်တာကြောင့်ရယ်၊ သွားဖုံးတွေ ကျုံ့သွားတာကြောင့် သွားတွေ ပိုရှည်လာသယောင် ဖြစ်လာတာရယ်၊ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" များတဲ့ ကျင်ငယ်ရည်က နီကျင့်ကျင့် ဖြစ်နေတာရယ်ကြောင့် အဲဒီ့ ရောဂါဟာ ဗန်ပိုင်ယာ သွေးစုပ်ဖုတ်ကောင် ဒဏ္ဍာရီကိုတောင် ဖြစ်ပေါ်စေတယ်လို့ ပြောစမှတ်ရှိပါတယ်။
#end

အပင်နဲ့ အယ်လဂျီရေညှိ (algae) ရဲ့ ကလိုရိုဖီးလ်ကို ကလိုရိုပလက်စ် (chloroplast) အင်္ဂါနုပ်ထဲမှာ တွေ့ရပါတယ်။ ကလိုရိုပလက်စ် ကိုယ်တိုင်က ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယား (cyanobacteria) ကနေ ဆင်းသက်တာ ဖြစ်ပြီး ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယားက အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့တဲ့အခါမှာလည်း ကလိုရိုဖီးလ်ကို အသုံးပြုပါတယ်။ တဖန် အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့တဲ့ ဘက်တီးရီးယားထဲမှာ ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယားပဲ ရှိတာလည်း မဟုတ်ပါ။ ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယား နဲ့ အပင်မှာ အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့တဲ့အခါ ရေကို ဖြိုခွဲတဲ့အတွက် ဘေးထွက်ပစ္စည်းအနေနဲ့ အောက်ဆီဂျင် ထွက်ပေါ်ပါတယ်။ ရေကို ဖြိုခွဲမယ့်အစား ဟိုက်ဒရိုဂျင်ဆာလဖိုက် လို ဓာတ်ပစ္စည်းကို ဖြိုခွဲတဲ့ အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့နည်းလည်း ရှိတယ်။ သူတို့က အောက်ဆီဂျင် မထွက်လို့ "အောက်ဆီဂျင်မဲ့ အလင်းမှီသက်ရှိ" (anoxygenic phototroph) လို့ခေါ်တယ်။ အဲဒီ့လို အောက်ဆီဂျင်မဲ့ အလင်းမှီ အဏုဇီဝတွေမှာလည်း ကလိုရိုဖီးလ်နဲ့ ဆင်တူတဲ့ ဘက်တီရီယိုကလိုရိုဖီးလ် (bacteriochlorophyll) ခေါ် စိမ်းရောင်ခြယ် တမျိုး ရှိပါတယ်။
မီသန်နိုဂျင် အဏုဇီဝက ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ ကာဘွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ကို ဓာတ်ပြုပြီး စွမ်းအင် စုဆောင်းပါတယ်။ အဲဒီ့ကနေ မီသိန်းဓာတ်ငွေ့က ဘေးထွက်ပစ္စည်း အနေနဲ့ ထွက်ပေါ်တယ်။ Coenzyme F430 ဟာ အဲဒီ့ မီသိန်းထုတ် စွမ်းအင်စုဆောင်းရေးမှာ ဓာတ်ကူပစ္စည်းအနေနဲ့ ပါဝင်ပတ်သက်ပါတယ်။ မီသိန်းထုတ် ဇီဝရုပ်ဖြစ်စဉ်က ရှေးကျတဲ့ စွမ်းအင် စုဆောင်းနည်း ဖြစ်တာကြောင့် coenzyme F430 ကိုယ်တိုင်က ရှေးကျတဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင် တစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။
"ပေါ်ဖိုင်ရင်" ဒြပ်ပေါင်းတွေက အဏုဇီဝလောကမှာ နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း ပါဝင်ပတ်သက်နေတာကို ကြည့်ခြင်းအားဖြင့် ယနေ့ခေတ် ပန်းမန်တိရစ္ဆာန်တွေမှာ သံ၊ မက်ဂနီဆီယမ်၊ ကိုဘော့ သတ္တုတွေကို ခပ်ဆင်ဆင် ချိတ်ဆက် အသုံးပြုနည်းတွေဟာ ကမ္ဘာဦး အဏုဇီဝတွေကနေ ဆင်းသက်ခဲ့ကြောင်း ထင်ရှားစေပါတယ်။
"ပေါ်ဖိုင်ရင်" တွေက အလင်းနဲ့ ဓာတ်ပြုလွယ်တယ်။ အရောင်တောက်တောက်တွေ ရှိတယ်။ ဟီးမ်က သွေးနီရောင်ရှိတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်က အစိမ်းရောင်ဖြစ်တယ်။ ကိုဘယ်လမင်ကလည်း ပန်းရောင် တောက်တောက် ဖြစ်ပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်က အလင်းကို စုပ်ယူနိုင်သလိုပဲ၊ ကိုဘယ်လမင်ဟာ အလင်းနဲ့ ကြာကြာထိတွေ့ရင် ပျက်စီးပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဗီတာမင် B12 ကို အမှောင်ထဲမှာ သိမ်းဆည်းရပါတယ်။
သက်ရှိဟာ ဟီးမ်၊ ကလိုရင်၊ ကော်ရင် စသဖြင့် အသုံးတည့်မယ့် "ပေါ်ဖိုင်ရင်"တွေကို ထုတ်လုပ်ဖို့အတွက်၊ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" အကြို ဒြပ်ပေါင်းတွေကို အဆင့်ဆင့် တည်ဆောက်ရပါတယ်။ တချို့သတ္တဝါတွေမှာ မျိုးဗီဇပြောင်းမှုကြောင့် အဲဒီ့ထဲ အဆင့်တစ်ခုခုမှာ အားနည်းနေရင် ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" အကြိုဒြပ်ပေါင်းတွေ စုပုံလာပြီး အန္တရာယ်ပေးပါတယ်။ မြင်လွယ်အောင် ပြောရရင် အကြိုဒြပ်ပေါင် A နဲ့ B ရှိတယ် ဆိုပါစို့။ "C" ဆိုတဲ့ နောက်ဆုံး အဆင့် ကို ထုတ်လုပ်ဖို့ A--B--C ဆိုပြီး အဆင့်ဆင့် တည်ဆောက်ရာမှာ၊ B အဆင့်က နှေးနေရင် A စုပုံလာတာကို ဆိုလိုပါတယ်။ အဲဒီ့ရောဂါကို ပေါ်ဖိုင်ရီးယား (porphyria) လို့ခေါ်တယ်။ "ပေါ်ဖိုင်ရင်"က အလင်းနဲ့ ဓာတ်ပြုလွယ်တဲ့တာကြောင့် ပေါ်ဖိုင်းရီးယား ဝေဒနာရှင်တွေက နေရောင်ထိရင် အရေပြားမှာ အနာအကွက်တွေ ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်မှာ ဆုလာဘ်ဆောင် ဖြစ်တဲ့ အလင်းနဲ့ ဓာတ်ပြုခြင်းက ဒီရောဂါမှာတော့ ဝေဒနာပေးတာကိုး။ ပေါ်ဖိုင်ရီးယား ရောဂါရှင်တွေက ​​နေ့အလင်းရောင်ကို ရှောင်တတ်တာကြောင့်ရယ်၊ သွားဖုံးတွေ ကျုံ့သွားတာကြောင့် သွားတွေ ပိုရှည်လာသယောင် ဖြစ်လာတာရယ်၊ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" များတဲ့ ကျင်ငယ်ရည်က နီကျင့်ကျင့် ဖြစ်နေတာရယ်ကြောင့် အဲဒီ့ ရောဂါဟာ ဗန်ပိုင်ယာ သွေးစုပ်ဖုတ်ကောင် ဒဏ္ဍာရီကိုတောင် ဖြစ်ပေါ်စေတယ်လို့ ပြောစမှတ်ရှိပါတယ်။
#end

အပင်နဲ့ အယ်လဂျီရေညှိ (algae) ရဲ့ ကလိုရိုဖီးလ်ကို ကလိုရိုပလက်စ် (chloroplast) အင်္ဂါနုပ်ထဲမှာ တွေ့ရပါတယ်။ ကလိုရိုပလက်စ် ကိုယ်တိုင်က ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယား (cyanobacteria) ကနေ ဆင်းသက်တာ ဖြစ်ပြီး ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယားက အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့တဲ့အခါမှာလည်း ကလိုရိုဖီးလ်ကို အသုံးပြုပါတယ်။ တဖန် အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့တဲ့ ဘက်တီးရီးယားထဲမှာ ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယားပဲ ရှိတာလည်း မဟုတ်ပါ။ ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယား နဲ့ အပင်မှာ အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့တဲ့အခါ ရေကို ဖြိုခွဲတဲ့အတွက် ဘေးထွက်ပစ္စည်းအနေနဲ့ အောက်ဆီဂျင် ထွက်ပေါ်ပါတယ်။ ရေကို ဖြိုခွဲမယ့်အစား ဟိုက်ဒရိုဂျင်ဆာလဖိုက် လို ဓာတ်ပစ္စည်းကို ဖြိုခွဲတဲ့ အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့နည်းလည်း ရှိတယ်။ သူတို့က အောက်ဆီဂျင် မထွက်လို့ "အောက်ဆီဂျင်မဲ့ အလင်းမှီသက်ရှိ" (anoxygenic phototroph) လို့ခေါ်တယ်။ အဲဒီ့လို အောက်ဆီဂျင်မဲ့ အလင်းမှီ အဏုဇီဝတွေမှာလည်း ကလိုရိုဖီးလ်နဲ့ ဆင်တူတဲ့ ဘက်တီရီယိုကလိုရိုဖီးလ် (bacteriochlorophyll) ခေါ် စိမ်းရောင်ခြယ် တမျိုး ရှိပါတယ်။
မီသန်နိုဂျင် အဏုဇီဝက ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ ကာဘွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ကို ဓာတ်ပြုပြီး စွမ်းအင် စုဆောင်းပါတယ်။ အဲဒီ့ကနေ မီသိန်းဓာတ်ငွေ့က ဘေးထွက်ပစ္စည်း အနေနဲ့ ထွက်ပေါ်တယ်။ Coenzyme F430 ဟာ အဲဒီ့ မီသိန်းထုတ် စွမ်းအင်စုဆောင်းရေးမှာ ဓာတ်ကူပစ္စည်းအနေနဲ့ ပါဝင်ပတ်သက်ပါတယ်။ မီသိန်းထုတ် ဇီဝရုပ်ဖြစ်စဉ်က ရှေးကျတဲ့ စွမ်းအင် စုဆောင်းနည်း ဖြစ်တာကြောင့် coenzyme F430 ကိုယ်တိုင်က ရှေးကျတဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင် တစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။
"ပေါ်ဖိုင်ရင်" ဒြပ်ပေါင်းတွေက အဏုဇီဝလောကမှာ နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း ပါဝင်ပတ်သက်နေတာကို ကြည့်ခြင်းအားဖြင့် ယနေ့ခေတ် ပန်းမန်တိရစ္ဆာန်တွေမှာ သံ၊ မက်ဂနီဆီယမ်၊ ကိုဘော့ သတ္တုတွေကို ခပ်ဆင်ဆင် ချိတ်ဆက် အသုံးပြုနည်းတွေဟာ ကမ္ဘာဦး အဏုဇီဝတွေကနေ ဆင်းသက်ခဲ့ကြောင်း ထင်ရှားစေပါတယ်။
"ပေါ်ဖိုင်ရင်" တွေက အလင်းနဲ့ ဓာတ်ပြုလွယ်တယ်။ အရောင်တောက်တောက်တွေ ရှိတယ်။ ဟီးမ်က သွေးနီရောင်ရှိတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်က အစိမ်းရောင်ဖြစ်တယ်။ ကိုဘယ်လမင်ကလည်း ပန်းရောင် တောက်တောက် ဖြစ်ပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်က အလင်းကို စုပ်ယူနိုင်သလိုပဲ၊ ကိုဘယ်လမင်ဟာ အလင်းနဲ့ ကြာကြာထိတွေ့ရင် ပျက်စီးပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဗီတာမင် B12 ကို အမှောင်ထဲမှာ သိမ်းဆည်းရပါတယ်။
သက်ရှိဟာ ဟီးမ်၊ ကလိုရင်၊ ကော်ရင် စသဖြင့် အသုံးတည့်မယ့် "ပေါ်ဖိုင်ရင်"တွေကို ထုတ်လုပ်ဖို့အတွက်၊ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" အကြို ဒြပ်ပေါင်းတွေကို အဆင့်ဆင့် တည်ဆောက်ရပါတယ်။ တချို့သတ္တဝါတွေမှာ မျိုးဗီဇပြောင်းမှုကြောင့် အဲဒီ့ထဲ အဆင့်တစ်ခုခုမှာ အားနည်းနေရင် ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" အကြိုဒြပ်ပေါင်းတွေ စုပုံလာပြီး အန္တရာယ်ပေးပါတယ်။ မြင်လွယ်အောင် ပြောရရင် အကြိုဒြပ်ပေါင် A နဲ့ B ရှိတယ် ဆိုပါစို့။ "C" ဆိုတဲ့ နောက်ဆုံး အဆင့် ကို ထုတ်လုပ်ဖို့ A--B--C ဆိုပြီး အဆင့်ဆင့် တည်ဆောက်ရာမှာ၊ B အဆင့်က နှေးနေရင် A စုပုံလာတာကို ဆိုလိုပါတယ်။ အဲဒီ့ရောဂါကို ပေါ်ဖိုင်ရီးယား (porphyria) လို့ခေါ်တယ်။ "ပေါ်ဖိုင်ရင်"က အလင်းနဲ့ ဓာတ်ပြုလွယ်တဲ့တာကြောင့် ပေါ်ဖိုင်းရီးယား ဝေဒနာရှင်တွေက နေရောင်ထိရင် အရေပြားမှာ အနာအကွက်တွေ ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်မှာ ဆုလာဘ်ဆောင် ဖြစ်တဲ့ အလင်းနဲ့ ဓာတ်ပြုခြင်းက ဒီရောဂါမှာတော့ ဝေဒနာပေးတာကိုး။ ပေါ်ဖိုင်ရီးယား ရောဂါရှင်တွေက ​​နေ့အလင်းရောင်ကို ရှောင်တတ်တာကြောင့်ရယ်၊ သွားဖုံးတွေ ကျုံ့သွားတာကြောင့် သွားတွေ ပိုရှည်လာသယောင် ဖြစ်လာတာရယ်၊ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" များတဲ့ ကျင်ငယ်ရည်က နီကျင့်ကျင့် ဖြစ်နေတာရယ်ကြောင့် အဲဒီ့ ရောဂါဟာ ဗန်ပိုင်ယာ သွေးစုပ်ဖုတ်ကောင် ဒဏ္ဍာရီကိုတောင် ဖြစ်ပေါ်စေတယ်လို့ ပြောစမှတ်ရှိပါတယ်။
#end

အပင်နဲ့ အယ်လဂျီရေညှိ (algae) ရဲ့ ကလိုရိုဖီးလ်ကို ကလိုရိုပလက်စ် (chloroplast) အင်္ဂါနုပ်ထဲမှာ တွေ့ရပါတယ်။ ကလိုရိုပလက်စ် ကိုယ်တိုင်က ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယား (cyanobacteria) ကနေ ဆင်းသက်တာ ဖြစ်ပြီး ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယားက အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့တဲ့အခါမှာလည်း ကလိုရိုဖီးလ်ကို အသုံးပြုပါတယ်။ တဖန် အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့တဲ့ ဘက်တီးရီးယားထဲမှာ ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယားပဲ ရှိတာလည်း မဟုတ်ပါ။ ဆိုင်ယန်နိုဘက်တီးရီးယား နဲ့ အပင်မှာ အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့တဲ့အခါ ရေကို ဖြိုခွဲတဲ့အတွက် ဘေးထွက်ပစ္စည်းအနေနဲ့ အောက်ဆီဂျင် ထွက်ပေါ်ပါတယ်။ ရေကို ဖြိုခွဲမယ့်အစား ဟိုက်ဒရိုဂျင်ဆာလဖိုက် လို ဓာတ်ပစ္စည်းကို ဖြိုခွဲတဲ့ အလင်းမှီ အစာစုဖွဲ့နည်းလည်း ရှိတယ်။ သူတို့က အောက်ဆီဂျင် မထွက်လို့ "အောက်ဆီဂျင်မဲ့ အလင်းမှီသက်ရှိ" (anoxygenic phototroph) လို့ခေါ်တယ်။ အဲဒီ့လို အောက်ဆီဂျင်မဲ့ အလင်းမှီ အဏုဇီဝတွေမှာလည်း ကလိုရိုဖီးလ်နဲ့ ဆင်တူတဲ့ ဘက်တီရီယိုကလိုရိုဖီးလ် (bacteriochlorophyll) ခေါ် စိမ်းရောင်ခြယ် တမျိုး ရှိပါတယ်။
မီသန်နိုဂျင် အဏုဇီဝက ဟိုက်ဒရိုဂျင်နဲ့ ကာဘွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ်ကို ဓာတ်ပြုပြီး စွမ်းအင် စုဆောင်းပါတယ်။ အဲဒီ့ကနေ မီသိန်းဓာတ်ငွေ့က ဘေးထွက်ပစ္စည်း အနေနဲ့ ထွက်ပေါ်တယ်။ Coenzyme F430 ဟာ အဲဒီ့ မီသိန်းထုတ် စွမ်းအင်စုဆောင်းရေးမှာ ဓာတ်ကူပစ္စည်းအနေနဲ့ ပါဝင်ပတ်သက်ပါတယ်။ မီသိန်းထုတ် ဇီဝရုပ်ဖြစ်စဉ်က ရှေးကျတဲ့ စွမ်းအင် စုဆောင်းနည်း ဖြစ်တာကြောင့် coenzyme F430 ကိုယ်တိုင်က ရှေးကျတဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင် တစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။
"ပေါ်ဖိုင်ရင်" ဒြပ်ပေါင်းတွေက အဏုဇီဝလောကမှာ နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း ပါဝင်ပတ်သက်နေတာကို ကြည့်ခြင်းအားဖြင့် ယနေ့ခေတ် ပန်းမန်တိရစ္ဆာန်တွေမှာ သံ၊ မက်ဂနီဆီယမ်၊ ကိုဘော့ သတ္တုတွေကို ခပ်ဆင်ဆင် ချိတ်ဆက် အသုံးပြုနည်းတွေဟာ ကမ္ဘာဦး အဏုဇီဝတွေကနေ ဆင်းသက်ခဲ့ကြောင်း ထင်ရှားစေပါတယ်။
"ပေါ်ဖိုင်ရင်" တွေက အလင်းနဲ့ ဓာတ်ပြုလွယ်တယ်။ အရောင်တောက်တောက်တွေ ရှိတယ်။ ဟီးမ်က သွေးနီရောင်ရှိတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်က အစိမ်းရောင်ဖြစ်တယ်။ ကိုဘယ်လမင်ကလည်း ပန်းရောင် တောက်တောက် ဖြစ်ပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်က အလင်းကို စုပ်ယူနိုင်သလိုပဲ၊ ကိုဘယ်လမင်ဟာ အလင်းနဲ့ ကြာကြာထိတွေ့ရင် ပျက်စီးပါတယ်။ ဒါကြောင့် ဗီတာမင် B12 ကို အမှောင်ထဲမှာ သိမ်းဆည်းရပါတယ်။
သက်ရှိဟာ ဟီးမ်၊ ကလိုရင်၊ ကော်ရင် စသဖြင့် အသုံးတည့်မယ့် "ပေါ်ဖိုင်ရင်"တွေကို ထုတ်လုပ်ဖို့အတွက်၊ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" အကြို ဒြပ်ပေါင်းတွေကို အဆင့်ဆင့် တည်ဆောက်ရပါတယ်။ တချို့သတ္တဝါတွေမှာ မျိုးဗီဇပြောင်းမှုကြောင့် အဲဒီ့ထဲ အဆင့်တစ်ခုခုမှာ အားနည်းနေရင် ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" အကြိုဒြပ်ပေါင်းတွေ စုပုံလာပြီး အန္တရာယ်ပေးပါတယ်။ မြင်လွယ်အောင် ပြောရရင် အကြိုဒြပ်ပေါင် A နဲ့ B ရှိတယ် ဆိုပါစို့။ "C" ဆိုတဲ့ နောက်ဆုံး အဆင့် ကို ထုတ်လုပ်ဖို့ A--B--C ဆိုပြီး အဆင့်ဆင့် တည်ဆောက်ရာမှာ၊ B အဆင့်က နှေးနေရင် A စုပုံလာတာကို ဆိုလိုပါတယ်။ အဲဒီ့ရောဂါကို ပေါ်ဖိုင်ရီးယား (porphyria) လို့ခေါ်တယ်။ "ပေါ်ဖိုင်ရင်"က အလင်းနဲ့ ဓာတ်ပြုလွယ်တဲ့တာကြောင့် ပေါ်ဖိုင်းရီးယား ဝေဒနာရှင်တွေက နေရောင်ထိရင် အရေပြားမှာ အနာအကွက်တွေ ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်မှာ ဆုလာဘ်ဆောင် ဖြစ်တဲ့ အလင်းနဲ့ ဓာတ်ပြုခြင်းက ဒီရောဂါမှာတော့ ဝေဒနာပေးတာကိုး။ ပေါ်ဖိုင်ရီးယား ရောဂါရှင်တွေက ​​နေ့အလင်းရောင်ကို ရှောင်တတ်တာကြောင့်ရယ်၊ သွားဖုံးတွေ ကျုံ့သွားတာကြောင့် သွားတွေ ပိုရှည်လာသယောင် ဖြစ်လာတာရယ်၊ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" များတဲ့ ကျင်ငယ်ရည်က နီကျင့်ကျင့် ဖြစ်နေတာရယ်ကြောင့် အဲဒီ့ ရောဂါဟာ ဗန်ပိုင်ယာ သွေးစုပ်ဖုတ်ကောင် ဒဏ္ဍာရီကိုတောင် ဖြစ်ပေါ်စေတယ်လို့ ပြောစမှတ်ရှိပါတယ်။
#end

သက်ရှိဇီဝမှာ အရေးပါတဲ့ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" ဒြပ်ပေါင်းများ
-----
ကျွန်တော်တို့ ကျောရိုးရှိသတ္တဝါတွေရဲ့ သွေးနီဥတွေမှာ ဟီမိုဂလိုဘင် (haemoglobin) ပရိုတင်းရှိပြီး ဟီမိုဂလိုဘင်ထဲမှာ ဟီးမ် (haem) ဆိုတဲ့ နီရောင်ခြယ် ရှိပါတယ်။ အလင်းစွမ်းအင်ကို စုပ်ယူတဲ့ သစ်ရွက်တွေထဲမှာလည်း ကလိုရိုဖီးလ် (chlorophyll) စိမ်းရောင်ခြယ် ရှိပါတယ်။ အဲဒီ့ ရောင်ခြယ် နှစ်ခုလုံးဟာ အေမင်း - amine (NH) ဓာတ်စု တစ်ခုစီ ပါတဲ့ ကွင်းပုံသဏ္ဌာန် ဟိုက်ဒရိုကာဘွန်ဒြပ်ပေါင်း (၄)ခုကို စက်ဝိုင်းပုံ ချိတ်ဆက် ဖွဲ့စည်းထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ပိုင်ရော (pyrrole) လို့ခေါ်တဲ့ အဲဒီ့ ဟိုက်ဒရိုကာဘွန် ကွင်း လေးခုကို အခုလို ချိတ်ဆက်လိုက်တာဟာ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" (porphyrin) လို့ခေါ်တဲ့ ဒြပ်ပေါင်းတွေရဲ့ အခြေခံ ဖွဲ့စည်းပုံပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ စက်ဝိုင်း (၄)ခုကို ဆက်လိုက်တဲ့ အကြီးစား စက်ဝိုင်းပေါ့။ "ပေါ်ဖိုင်ရင်"တွေမှာ "ပိုင်ရော" ကွင်းလေးခု ရှိတာကြောင့် သူတို့ကို တက်ထြာပိုင်ရော (tetrapyrrole) လို့လည်း ခေါ်ပါတယ်။
ပေါ်ဖိုင်ရင် ကွင်းကြီးရဲ့ အလယ်တည့်တည့်မှာတော့ သတ္တုအက်တမ် တစ်ခုစီ တည်ရှိပါတယ်။ သတ္တုက ဟီးမ် (haem) မှာဆိုရင်တော့ သံအက်တမ်ပေါ့။ ဒါကြောင့်လည်း သံဓာတ်ချို့တဲ့ရင် သွေးအားနည်းတာ မဟုတ်လား။ အပင်ရဲ့ ကလိုရိုဖီးလ်မှာကျတော့ မက်ဂနီဆီယမ် (magnesium) ဖြစ်သွားတယ်။ ဗီတာမင် B12 လို့လည်း သိကြတဲ့ ကိုဘယ်လမင် (cobalamin) ကလည်း ကိုဘော့ (cobalt) သတ္တုအက်တမ် တစ်ခုပါတဲ့ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" တစ်မျိုးပါပဲ။ မီသန်နိုဂျင် (methanogen) ခေါ် အဏုဇီဝ တစ်မျိုးမှာ coenzyme F430 လို့ သင်္ကေတပြုထားတဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင် ဒြပ်ပေါင်း တစ်မျိုးရှိတယ်။ သူ့ထဲက သတ္တုအက်တမ်ကျတော့ နီကယ် (nickel) ဖြစ်ပါတယ်။ သတ္တုတွေက အပေါင်းဓာတ်ဆောင်တာကြောင့် အနုတ်ဓာတ်ဆောင်တဲ့ ဓာတ်ပစ္စည်းတွေ၊ အီလက်ထရွန်တွေနဲ့ ဓာတ်ပြုပါတယ်။ ဟီမိုဂလိုဘင်ထဲက သံဓာတ်က သွေးထဲမှာ အောက်ဆီဂျင်ကို ဖမ်းသိမ်းပေးပြီး တစ်ရှူးတွေဆီကို ပို့ဆောင်ပေးပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်မှာ အလင်းစွမ်းအင်ကို စွမ်းအင်မြင့် အီလက်ထရွန်တွေ အနေနဲ့ ဖမ်းယူရာမှာလည်း မက်ဂနီဆီယမ်က ပါဝင်ဆောင်ရွက်ပါတယ်။
"ပေါ်ဖိုင်ရင်" ရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံက သတ္တုအမျိုးအစားကို လိုက်ပြီး နည်းနည်းစီ ကွဲပြားပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်ရဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင် မူကွဲကို ကလိုရင် (chlorin) လို့ခေါ်တယ်။ ကိုဘယ်လမင် ရဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင်ကို ကော်ရင် (corrin) လို့ခေါ်တယ်။ ဒါပေမယ့် သူတို့ အားလုံးက ယူရိုပေါ်ဖိုင်ရင်နိုဂျင် (uroporphyrinogen) လို့ခေါ်တဲ့ ဒြပ်ပေါင်းကို အခြေခံပြီး အဆင့်ဆင့် ပြုပြင်ထားတာပါ။ ဒါကြောင့် သူတို့ကို ထုတ်လုပ်တဲ့ ကနဦးအဆင့်တွေမှာလည်း ဆင်တူကြပါတယ်။ အမျိုးဝေးလှတဲ့ သက်ရှိတွေက သတ္တုတွေကို အခုလို နည်းလမ်း ခပ်ဆင်ဆင်နဲ့ ချိတ်ဆက် အလုပ်လုပ်တာဟာ တိုက်ဆိုင်မှု မဟုတ်ပါဘူး။
ဗီတာမင် B12 ကို ကျွန်တော်တို့ မထုတ်လုပ်နိုင်ပါ။ ဆဲလ်ဝတ်ဆံ မရှိတဲ့ ပရိုကယ်ရီယုတ် (prokaryote) အဏုဇီဝတွေကသာ ထုတ်လုပ်တာ ဖြစ်တယ်။ ဘက်တီးရီးယားနဲ့ အာခေးယား (archaea) တွေပေါ့။ B12 ကို ကျွန်တော်တို့ စားတဲ့ အစာကနေ ယူရပါတယ်။
ဟီးမ် ကိုတော့ ကျွန်တော်တို့ ကိုယ်တိုင် ထုတ်လုပ်နိုင်တယ်။ ဒါပေမယ့် ဟီးမ်က ဟီမိုဂလိုဘင် မှာပဲ ရှိတာ မဟုတ်ပါ။ သက်ရှိတိုင်းက အာဟာရကနေ စွမ်းအင် စုဆောင်းတဲ့အခါမှာ ဆိုက်တိုခရုမ်း (cytochrome) လို့ ခေါ်တဲ့ ပရိုတင်းတွေကို အသုံးပြုပါတယ်။ အဲဒီ့ ဆိုက်တိုခရုမ်းကို ကျွန်တော်တို့ ယူကယ်ရီယုတ်ရဲ့ မိုက်တိုခွန်ဒြီယွန် အင်္ဂါနုပ်မှာ ရှိသလို၊ ပရိုကယ်ရီယုတ် အဏုဇီဝရဲ့ အမြှေးပါးပေါ်မှာလည်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။ အဲဒီ့ ဆိုက်တိုခရုမ်း ပရိုတင်းက သူ့ရဲ့အရေးပါတဲ့ တာဝန်တွေကို ထမ်းဆောင်ဖို့ ဟီးမ် ဓာတ်စုကို အားကိုးရတာ ဖြစ်ပါတယ်။
#ဆက်ရန်

သက်ရှိဇီဝမှာ အရေးပါတဲ့ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" ဒြပ်ပေါင်းများ
-----
ကျွန်တော်တို့ ကျောရိုးရှိသတ္တဝါတွေရဲ့ သွေးနီဥတွေမှာ ဟီမိုဂလိုဘင် (haemoglobin) ပရိုတင်းရှိပြီး ဟီမိုဂလိုဘင်ထဲမှာ ဟီးမ် (haem) ဆိုတဲ့ နီရောင်ခြယ် ရှိပါတယ်။ အလင်းစွမ်းအင်ကို စုပ်ယူတဲ့ သစ်ရွက်တွေထဲမှာလည်း ကလိုရိုဖီးလ် (chlorophyll) စိမ်းရောင်ခြယ် ရှိပါတယ်။ အဲဒီ့ ရောင်ခြယ် နှစ်ခုလုံးဟာ အေမင်း - amine (NH) ဓာတ်စု တစ်ခုစီ ပါတဲ့ ကွင်းပုံသဏ္ဌာန် ဟိုက်ဒရိုကာဘွန်ဒြပ်ပေါင်း (၄)ခုကို စက်ဝိုင်းပုံ ချိတ်ဆက် ဖွဲ့စည်းထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ပိုင်ရော (pyrrole) လို့ခေါ်တဲ့ အဲဒီ့ ဟိုက်ဒရိုကာဘွန် ကွင်း လေးခုကို အခုလို ချိတ်ဆက်လိုက်တာဟာ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" (porphyrin) လို့ခေါ်တဲ့ ဒြပ်ပေါင်းတွေရဲ့ အခြေခံ ဖွဲ့စည်းပုံပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ စက်ဝိုင်း (၄)ခုကို ဆက်လိုက်တဲ့ အကြီးစား စက်ဝိုင်းပေါ့။ "ပေါ်ဖိုင်ရင်"တွေမှာ "ပိုင်ရော" ကွင်းလေးခု ရှိတာကြောင့် သူတို့ကို တက်ထြာပိုင်ရော (tetrapyrrole) လို့လည်း ခေါ်ပါတယ်။
ပေါ်ဖိုင်ရင် ကွင်းကြီးရဲ့ အလယ်တည့်တည့်မှာတော့ သတ္တုအက်တမ် တစ်ခုစီ တည်ရှိပါတယ်။ သတ္တုက ဟီးမ် (haem) မှာဆိုရင်တော့ သံအက်တမ်ပေါ့။ ဒါကြောင့်လည်း သံဓာတ်ချို့တဲ့ရင် သွေးအားနည်းတာ မဟုတ်လား။ အပင်ရဲ့ ကလိုရိုဖီးလ်မှာကျတော့ မက်ဂနီဆီယမ် (magnesium) ဖြစ်သွားတယ်။ ဗီတာမင် B12 လို့လည်း သိကြတဲ့ ကိုဘယ်လမင် (cobalamin) ကလည်း ကိုဘော့ (cobalt) သတ္တုအက်တမ် တစ်ခုပါတဲ့ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" တစ်မျိုးပါပဲ။ မီသန်နိုဂျင် (methanogen) ခေါ် အဏုဇီဝ တစ်မျိုးမှာ coenzyme F430 လို့ သင်္ကေတပြုထားတဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင် ဒြပ်ပေါင်း တစ်မျိုးရှိတယ်။ သူ့ထဲက သတ္တုအက်တမ်ကျတော့ နီကယ် (nickel) ဖြစ်ပါတယ်။ သတ္တုတွေက အပေါင်းဓာတ်ဆောင်တာကြောင့် အနုတ်ဓာတ်ဆောင်တဲ့ ဓာတ်ပစ္စည်းတွေ၊ အီလက်ထရွန်တွေနဲ့ ဓာတ်ပြုပါတယ်။ ဟီမိုဂလိုဘင်ထဲက သံဓာတ်က သွေးထဲမှာ အောက်ဆီဂျင်ကို ဖမ်းသိမ်းပေးပြီး တစ်ရှူးတွေဆီကို ပို့ဆောင်ပေးပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်မှာ အလင်းစွမ်းအင်ကို စွမ်းအင်မြင့် အီလက်ထရွန်တွေ အနေနဲ့ ဖမ်းယူရာမှာလည်း မက်ဂနီဆီယမ်က ပါဝင်ဆောင်ရွက်ပါတယ်။
"ပေါ်ဖိုင်ရင်" ရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံက သတ္တုအမျိုးအစားကို လိုက်ပြီး နည်းနည်းစီ ကွဲပြားပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်ရဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင် မူကွဲကို ကလိုရင် (chlorin) လို့ခေါ်တယ်။ ကိုဘယ်လမင် ရဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင်ကို ကော်ရင် (corrin) လို့ခေါ်တယ်။ ဒါပေမယ့် သူတို့ အားလုံးက ယူရိုပေါ်ဖိုင်ရင်နိုဂျင် (uroporphyrinogen) လို့ခေါ်တဲ့ ဒြပ်ပေါင်းကို အခြေခံပြီး အဆင့်ဆင့် ပြုပြင်ထားတာပါ။ ဒါကြောင့် သူတို့ကို ထုတ်လုပ်တဲ့ ကနဦးအဆင့်တွေမှာလည်း ဆင်တူကြပါတယ်။ အမျိုးဝေးလှတဲ့ သက်ရှိတွေက သတ္တုတွေကို အခုလို နည်းလမ်း ခပ်ဆင်ဆင်နဲ့ ချိတ်ဆက် အလုပ်လုပ်တာဟာ တိုက်ဆိုင်မှု မဟုတ်ပါဘူး။
ဗီတာမင် B12 ကို ကျွန်တော်တို့ မထုတ်လုပ်နိုင်ပါ။ ဆဲလ်ဝတ်ဆံ မရှိတဲ့ ပရိုကယ်ရီယုတ် (prokaryote) အဏုဇီဝတွေကသာ ထုတ်လုပ်တာ ဖြစ်တယ်။ ဘက်တီးရီးယားနဲ့ အာခေးယား (archaea) တွေပေါ့။ B12 ကို ကျွန်တော်တို့ စားတဲ့ အစာကနေ ယူရပါတယ်။
ဟီးမ် ကိုတော့ ကျွန်တော်တို့ ကိုယ်တိုင် ထုတ်လုပ်နိုင်တယ်။ ဒါပေမယ့် ဟီးမ်က ဟီမိုဂလိုဘင် မှာပဲ ရှိတာ မဟုတ်ပါ။ သက်ရှိတိုင်းက အာဟာရကနေ စွမ်းအင် စုဆောင်းတဲ့အခါမှာ ဆိုက်တိုခရုမ်း (cytochrome) လို့ ခေါ်တဲ့ ပရိုတင်းတွေကို အသုံးပြုပါတယ်။ အဲဒီ့ ဆိုက်တိုခရုမ်းကို ကျွန်တော်တို့ ယူကယ်ရီယုတ်ရဲ့ မိုက်တိုခွန်ဒြီယွန် အင်္ဂါနုပ်မှာ ရှိသလို၊ ပရိုကယ်ရီယုတ် အဏုဇီဝရဲ့ အမြှေးပါးပေါ်မှာလည်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။ အဲဒီ့ ဆိုက်တိုခရုမ်း ပရိုတင်းက သူ့ရဲ့အရေးပါတဲ့ တာဝန်တွေကို ထမ်းဆောင်ဖို့ ဟီးမ် ဓာတ်စုကို အားကိုးရတာ ဖြစ်ပါတယ်။
#ဆက်ရန်

သက်ရှိဇီဝမှာ အရေးပါတဲ့ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" ဒြပ်ပေါင်းများ
-----
ကျွန်တော်တို့ ကျောရိုးရှိသတ္တဝါတွေရဲ့ သွေးနီဥတွေမှာ ဟီမိုဂလိုဘင် (haemoglobin) ပရိုတင်းရှိပြီး ဟီမိုဂလိုဘင်ထဲမှာ ဟီးမ် (haem) ဆိုတဲ့ နီရောင်ခြယ် ရှိပါတယ်။ အလင်းစွမ်းအင်ကို စုပ်ယူတဲ့ သစ်ရွက်တွေထဲမှာလည်း ကလိုရိုဖီးလ် (chlorophyll) စိမ်းရောင်ခြယ် ရှိပါတယ်။ အဲဒီ့ ရောင်ခြယ် နှစ်ခုလုံးဟာ အေမင်း - amine (NH) ဓာတ်စု တစ်ခုစီ ပါတဲ့ ကွင်းပုံသဏ္ဌာန် ဟိုက်ဒရိုကာဘွန်ဒြပ်ပေါင်း (၄)ခုကို စက်ဝိုင်းပုံ ချိတ်ဆက် ဖွဲ့စည်းထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ပိုင်ရော (pyrrole) လို့ခေါ်တဲ့ အဲဒီ့ ဟိုက်ဒရိုကာဘွန် ကွင်း လေးခုကို အခုလို ချိတ်ဆက်လိုက်တာဟာ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" (porphyrin) လို့ခေါ်တဲ့ ဒြပ်ပေါင်းတွေရဲ့ အခြေခံ ဖွဲ့စည်းပုံပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ စက်ဝိုင်း (၄)ခုကို ဆက်လိုက်တဲ့ အကြီးစား စက်ဝိုင်းပေါ့။ "ပေါ်ဖိုင်ရင်"တွေမှာ "ပိုင်ရော" ကွင်းလေးခု ရှိတာကြောင့် သူတို့ကို တက်ထြာပိုင်ရော (tetrapyrrole) လို့လည်း ခေါ်ပါတယ်။
ပေါ်ဖိုင်ရင် ကွင်းကြီးရဲ့ အလယ်တည့်တည့်မှာတော့ သတ္တုအက်တမ် တစ်ခုစီ တည်ရှိပါတယ်။ သတ္တုက ဟီးမ် (haem) မှာဆိုရင်တော့ သံအက်တမ်ပေါ့။ ဒါကြောင့်လည်း သံဓာတ်ချို့တဲ့ရင် သွေးအားနည်းတာ မဟုတ်လား။ အပင်ရဲ့ ကလိုရိုဖီးလ်မှာကျတော့ မက်ဂနီဆီယမ် (magnesium) ဖြစ်သွားတယ်။ ဗီတာမင် B12 လို့လည်း သိကြတဲ့ ကိုဘယ်လမင် (cobalamin) ကလည်း ကိုဘော့ (cobalt) သတ္တုအက်တမ် တစ်ခုပါတဲ့ "ပေါ်ဖိုင်ရင်" တစ်မျိုးပါပဲ။ မီသန်နိုဂျင် (methanogen) ခေါ် အဏုဇီဝ တစ်မျိုးမှာ coenzyme F430 လို့ သင်္ကေတပြုထားတဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင် ဒြပ်ပေါင်း တစ်မျိုးရှိတယ်။ သူ့ထဲက သတ္တုအက်တမ်ကျတော့ နီကယ် (nickel) ဖြစ်ပါတယ်။ သတ္တုတွေက အပေါင်းဓာတ်ဆောင်တာကြောင့် အနုတ်ဓာတ်ဆောင်တဲ့ ဓာတ်ပစ္စည်းတွေ၊ အီလက်ထရွန်တွေနဲ့ ဓာတ်ပြုပါတယ်။ ဟီမိုဂလိုဘင်ထဲက သံဓာတ်က သွေးထဲမှာ အောက်ဆီဂျင်ကို ဖမ်းသိမ်းပေးပြီး တစ်ရှူးတွေဆီကို ပို့ဆောင်ပေးပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်မှာ အလင်းစွမ်းအင်ကို စွမ်းအင်မြင့် အီလက်ထရွန်တွေ အနေနဲ့ ဖမ်းယူရာမှာလည်း မက်ဂနီဆီယမ်က ပါဝင်ဆောင်ရွက်ပါတယ်။
"ပေါ်ဖိုင်ရင်" ရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံက သတ္တုအမျိုးအစားကို လိုက်ပြီး နည်းနည်းစီ ကွဲပြားပါတယ်။ ကလိုရိုဖီးလ်ရဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင် မူကွဲကို ကလိုရင် (chlorin) လို့ခေါ်တယ်။ ကိုဘယ်လမင် ရဲ့ ပေါ်ဖိုင်ရင်ကို ကော်ရင် (corrin) လို့ခေါ်တယ်။ ဒါပေမယ့် သူတို့ အားလုံးက ယူရိုပေါ်ဖိုင်ရင်နိုဂျင် (uroporphyrinogen) လို့ခေါ်တဲ့ ဒြပ်ပေါင်းကို အခြေခံပြီး အဆင့်ဆင့် ပြုပြင်ထားတာပါ။ ဒါကြောင့် သူတို့ကို ထုတ်လုပ်တဲ့ ကနဦးအဆင့်တွေမှာလည်း ဆင်တူကြပါတယ်။ အမျိုးဝေးလှတဲ့ သက်ရှိတွေက သတ္တုတွေကို အခုလို နည်းလမ်း ခပ်ဆင်ဆင်နဲ့ ချိတ်ဆက် အလုပ်လုပ်တာဟာ တိုက်ဆိုင်မှု မဟုတ်ပါဘူး။
ဗီတာမင် B12 ကို ကျွန်တော်တို့ မထုတ်လုပ်နိုင်ပါ။ ဆဲလ်ဝတ်ဆံ မရှိတဲ့ ပရိုကယ်ရီယုတ် (prokaryote) အဏုဇီဝတွေကသာ ထုတ်လုပ်တာ ဖြစ်တယ်။ ဘက်တီးရီးယားနဲ့ အာခေးယား (archaea) တွေပေါ့။ B12 ကို ကျွန်တော်တို့ စားတဲ့ အစာကနေ ယူရပါတယ်။
ဟီးမ် ကိုတော့ ကျွန်တော်တို့ ကိုယ်တိုင် ထုတ်လုပ်နိုင်တယ်။ ဒါပေမယ့် ဟီးမ်က ဟီမိုဂလိုဘင် မှာပဲ ရှိတာ မဟုတ်ပါ။ သက်ရှိတိုင်းက အာဟာရကနေ စွမ်းအင် စုဆောင်းတဲ့အခါမှာ ဆိုက်တိုခရုမ်း (cytochrome) လို့ ခေါ်တဲ့ ပရိုတင်းတွေကို အသုံးပြုပါတယ်။ အဲဒီ့ ဆိုက်တိုခရုမ်းကို ကျွန်တော်တို့ ယူကယ်ရီယုတ်ရဲ့ မိုက်တိုခွန်ဒြီယွန် အင်္ဂါနုပ်မှာ ရှိသလို၊ ပရိုကယ်ရီယုတ် အဏုဇီဝရဲ့ အမြှေးပါးပေါ်မှာလည်း တွေ့နိုင်ပါတယ်။ အဲဒီ့ ဆိုက်တိုခရုမ်း ပရိုတင်းက သူ့ရဲ့အရေးပါတဲ့ တာဝန်တွေကို ထမ်းဆောင်ဖို့ ဟီးမ် ဓာတ်စုကို အားကိုးရတာ ဖြစ်ပါတယ်။
#ဆက်ရန်