ကမ္ဘာ နဲ့ အလင်းနှစ်ပေါင်း ၁၂၀ ခန့် အကွာက K2 18b ဆိုတဲ့ ဂြိုလ်တစ်ခုမှာ သက်ရှိတွေရှိနေကြောင်း အထောက်အထားတစ်ခုလို့ဆိုရမယ့် DMS ( dimethyl sulfide) ဒြပ်ပေါင်းကို JWST telescope အသုံးပြုပြီး UK မှာရှိတဲ့ Cambridge တက္ကသိုလ်က အာကာသလေ့လာသူပညာရှင်အဖွဲ့တစ်ခုက တွေ့ရှိခဲ့တယ်လို့ဆိုပါတယ်။
K2 18b ဟာ ၂၀၁၅ ခုနှစ်ကတည်းက လွှတ်တင်ခဲ့တဲ့ Kepler mission မှာ လေ့လာတွေ့ရှိခဲ့တဲ့ ကမ္ဘာ့အပြင်ဘက် က Exoplanet တွေထဲက ဂြိုလ်တစ်လုံးဖြစ်ပါတယ်။ ဒီmission ကရတဲ့ ဒေတာများအရ ကမ္ဘာထက် နှစ်ဆခန့်ကြီးမားပြီး ကမ္ဘာ့အလေးချိန်ထက် ၈ဆ များတဲ့ mini Neptune အမျိုးအစားဂြိုလ်တစ်ခုဖြစ်နိုင်တယ်လို့ ခန့်မှန်းထားကြပါတယ်။
K2- 18b ဟာ သူ့ရဲ့ မိခင်ကြယ်(နေ) ကို 33 ရက်ကိုတစ်ကြိမ်နှုန်းနဲ့ လှည့်ပတ်နေပါတယ်။ဒါပေမယ့် မိခင်ကြယ်ဟာ နေလောက်အပူချိန်မပြင်းထန်တဲ့ red giant M type အမျိုးအစားဖြစ်တာမို့ ကြယ်စင်အနားမှာ waterworld ဂြိုလ်အနေနဲ့ရပ်တည်နိုင်တာဖြစ်ပါတယ်။ ဒီဂြိုလ်မှာ water vapor ရှိနေကြောင်းအချက်အလက်တွေကိုတော့ ၂၀၂၃ ခုနှစ်က Hubble နဲ့ JWST telescope တွေက နေရတဲ့ အချက်အလက်တွေအရသိရပါတယ်။
သက်ရှိတွေဖြစ်ပေါ်ဖို့လိုအပ်တဲ့ DMS ( Dimethyl sulphide ) ဟာ ဇီဝလက္ခဏာလို့ဆိုရမယ့် ကမ္ဘာပေါ်က phytoplankton သက်ရှိတွေဆီမှာသာတွေ့ရတဲ့ ဒြပ်ပေါင်းတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။ဒီဒြပ်ပေါင်းတည်ရှိကြောင်းအချက်အလက်ကိုတော့ ၂၀၂၅ ခုနစ်မှာထပ်ရလာတာဖြစ်ပါတယ်။
ဒါပေမယ့် ဒီဒြပ်ပေါင်းကို တွေ့ရှိရတဲ့အကြောင်းအရင်းတစ်ခုတည်းနဲ့ K2 18b ဂြိုလ်ပေါ်မှာ သက်ရှိတွေ တည်ရှိနေနိုင်မယ်လို့ ကောက်ချက်ချဖို့တော့ စောနေသေးပါတယ်။
ဒီနေရာမှာ သက်ရှိလို့ခေါ်တာဟာ လူသားတွေလို အသိဉာဏ်ရည်မြင့် နို့တိုက်သတ္တဝါတွေ ကုန်းနေသတ္တဝါတွေကို ဆိုလိုချင်တာမဟုတ်ပါဘူး။microbiological life လို့ခေါ်တဲ့ အနုဇီဝသတ္တဝါငယ်လေးများသာဖြစ်ပါတယ်။
သက်ရှိများဖြစ်ပေါ်ဖို့လိုအပ်တဲ့ အခြားအကြောင်းအရင်းများစွာလည်းရှိပါတယ်။ဒီထဲက အဓိကကျတဲ့ အကြောင်းများကတော့
မီသိန်း methane / carbon dioxide CO²/ nitrogen N လိုမျိုး ဒြပ်ပေါင်းများရှိခြင်း၊
သက်ရှိများရှိနေကြောင်းခန့်မှန်းထားတဲ့ ဂြိုလ်မှာ-Parent star လို့ခေါ်တဲ့ နေကဲ့သို့ အဆိုပါဂြိုလ်ကို စွမ်းအင် အပူ ပေးမယ့် ကြယ်စင်ရှိခြင်း၊
အဆိုပါကြယ်နဲ့ သက်ရှိဂြိုလ်ဟာ မပူလွန်း မအေးလွန်း Habitability zone အတွင်းမှာ သာရောက်ရှိနေခြင်း၊
နေရဲ့ကြယ်စင်သက်တမ်း ဟာလည်း မကြီးလွန်း မငယ်လွန်းဖြစ်ဖို့ အဆိုပါ နေကထွက်လာမယ့် solar flare /cosmic rays တွေကို ကာကွယ်ပေးနိုင်မယ့် လေထုအမျိုးအစားဂြိုလ်ပေါ်မှာဖြစ်ပေါ်နေမှု-
ဂြိုလ်ရဲ့သက်တမ်း ပမာဏအသက်အရွယ်
စတဲ့ များပြားလှတဲ့ကျန်ရှိနေသေးတဲ့ အချက်အလက်တွေကိုလည်း ဆုံးဖြတ်သုံးသပ်ဖို့လိုပါသေးတယ်။
DMS လိုမျိုး ကမ္ဘာပေါ်မှာသာတွေ့ရတဲ့ ဇီဝဓာတ်ပေါင်းတစ်ခုကို ကမ္ဘာ့အပြင်ဘက် အလင်းနှစ် ၁၂၀ ခန့်အကွာကဂြိုလ်တစ်ခုပေါ်မှာတွေ့ရှိရတယ်ဆိုတဲ့ အချက်အလက်ဟာ အံအားသင့်စရာကောင်းပေမယ့် ဒီအချက်အလက်တစ်ခုတည်းနဲ့ သက်ရှိများရှိနေကြောင်းအဖြေထုတ်ကောက်ချက်ချဖို့ကတော့ စောလွန်းနေပါသေးတယ်။
Scientific research နည်းလမ်းတွေအရ လုံလောက်တဲ့ ဒေတာအချက်အလက်မရသေးရင် မှန်ကန်တဲ့အဖြေထုတ်ဖို့ လိုအပ်ချက်များရှိနိုင်ပါတယ်။ DMS ကိုရှာတွေ့ခဲ့တဲ့ ဒေတာများဟာ မှန်ကန်ကြောင်းအတည်ပြုနိုင်ဖို့ ၉၉.၉% မဟုတ်ပဲ ၉၉.၄% ခန့်သာရှိနေတာပါ။
ဒါကြောင့်မလို့ K2-18B ဂြိုလ်မှာ သက်ရှိရှိနေနိုင်ကြောင်းအထောက်အထားများကို ထပ်မံရှာဖွေပြီးမှသာ တကယ်သက်ရှိများရှိ/မရှိကောက်ချက်အဖြေချနိုင်မှာပဲဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလို အချက်အလက်တွေရှာဖွေဖို့ ၂၀၂၁ က ထုတ်လွှင့်ထားခဲ့တဲ့ Jame Webb space telescope ကြီးဟာ သူ့သက်တမ်းကာလ အတွင်းမှာအရင် တယ်လီစကုတ်များထက်သာလွန်တဲ့ ဘယ်လိုသတင်းတွေကို အနာဂတ် လူသားထုအဖွဲ့အစည်းဆီ ယူဆောင်လာဦးမလည်းဆိုတာတော့ စိတ်လှုပ်ရှားဖွယ်ရာပဲဖြစ်ပါတယ်။
