Sacabambaspis (ဆာကာဘမ်ဘပ်စ်ပစ်စ်)
Sacabambaspis ဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်သန်းပေါင်း ၄၅၀ လောက်က Ordovician ခေတ်မှာ နေထိုင်ခဲ့တဲ့ သွားဖုံးမပါတဲ့ ငါးတစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။ ၎င်းဟာ ကျောရိုးရှိ သတ္တဝါတွေထဲက အစောဆုံး အုပ်စုဝင်ဖြစ်ပြီး သွားဖုံးမဲ့ငါး (Jawless Fish) မျိုးနွယ်ထဲမှာ ပါဝင်ပါတယ်။
အရွယ်အစားအားဖြင့် အလျား(ပုံမှန်အားဖြင့်) ၃၅ စင်တီမီတာ(၁၄ လက်မခန့်) ခန့် ရှည်လျားပါတယ်။ သူ့ရဲ့ခန္ဓာကိုယ်ပုံစံကတော့ ခေါင်းက အတော်လေးကြီးပြီး ခန္ဓာကိုယ်ပုံစံဟာ ဖားလောင်း (tadpole) နဲ့ ဆင်တူပါတယ်။ခေါင်းမှာ သံချပ်ကာလိုမျိုး ကြီးမားတဲ့ အရေခွံပြားတွေနဲ့လည်း ဖုံးအုပ်ထားပါတယ်။
Sacabambaspis တွေမှာ ခေတ်သစ်ငါးတွေလို အတွဲလိုက်ရှိတဲ့ ရေယက်တွေ (paired fins) မပါရှိပါဘူး။ ဒါ့ကြောင့် သူတို့ဟာ ကူးခတ်ရာမှာတော့ အားနည်းခဲ့တယ်လို့ ယူဆရပါတယ်။ ဒါပေမယ့် သူတို့မှာ ခေတ်သစ်ငါးတွေလိုပဲ ဘေးမျဉ်းစနစ် (Lateral Line System)တော့ ပါရှိပါတယ်။ ဒီစနစ်က သူတို့ရဲ့ ခန္ဓာကိုယ် ဘေးတလျှောက်မှာ အာရုံခံ အပေါက်လေးတွေ တန်းစီရှိနေခြင်းပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီအပေါက်လေးတွေထဲမှာ အာရုံကြောထိပ်ဖျားတွေ ရှိပြီး ရေထဲက သေးငယ်တဲ့ လှုပ်ရှားမှုတွေကို ခံစားသိရှိနိုင်ပါတယ်။ ဒါက Sacabambaspis တွေအတွက် ပတ်ဝန်းကျင်က သားကောင်တွေရဲ့ လှုပ်ရှားမှု၊ ဦးတည်ရာနဲ့ အကွာအဝေးကို သိနိုင်ဖို့ အထောက်အကူပြုခဲ့ပါတယ်။
Sacabambaspis ရဲ့ အမြီးဖွဲ့စည်းပုံကလည်း ထူးခြားပါတယ်။ အပေါ်နဲ့အောက်ဘက်မှာ ကြီးမားတဲ့ အမြီးယက် (webs) တွေပါရှိပြီး၊ အမြီးအတွင်းကို ကျောရိုးနေရာမှာရှိတဲ့ ပျော့ပြောင်းတဲ့ ရိုးတံ (notochordal lobe)ဟာ ထိုးထွက်နေပါတယ်။ အဲဒီရိုးတံရဲ့ အဖျားမှာ သေးငယ်တဲ့ အမြီးယက်လေး တစ်ခုပါရှိပါတယ်။
သူ့ရဲ့ သိသာမြင်သာရှိတဲ့ နောက်ထပ် ထူးခြားချက်ကတော့ မျက်လုံးတွေပဲ ဖြစ်ပြီး ကားရှေ့မီးလိုမျိုး ခေါင်းရဲ့ အရှေ့ဆုံးမှာ ကပ်ပြီး တည်ရှိနေတာပါ။ သူ့ရဲ့ ဒီမျက်လုံးပြူးပြူးလေးတွေကြောင့်လည်း မကြာသေးမီအတွင်းမှာ ဆိုရှယ်မီဒီယာတွေပေါ်မှာ လူသိများလာခဲ့ပါတယ်။
Sacabambaspis တွေမှာ သွားဖုံးမပါပေမယ့် ပါးစပ်မှာ သေးငယ်တဲ့ အရိုးပြား ၆၀ နီးပါးလောက် တန်းစီထားပြီး အဲဒီအရိုးပြားလေးတွေက လှုပ်ရှားနိုင်တဲ့အတွက် ရေထဲက အစားအစာတွေကို စုပ်ယူစားသောက်ခဲ့တယ်လို့ ယူဆရပါတယ်။
ဒီငါးရဲ့ ပထမဆုံး ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းတွေကို ဘိုလီးဗီးယားနိုင်ငံက Sacabamba ရွာမှာ စတင်တွေ့ရှိခဲ့တာကြောင့် ဒီနာမည်ကို ပေးခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဩစတြေးလျနဲ့ အာဂျင်တီးနားတို့လို ရှေးဟောင်း ဂွန်ဒွါးနား (Gondwana)တိုက်ကြီးရဲ့ ကမ်းရိုးတန်းတလျှောက်မှာလည်း သူတို့ရဲ့ ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းတွေကို တွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။
ဘိုလီးဗီးယားနိုင်ငံမှာ တစ်နေရာတည်းကနေ Sacabambaspis မျိုးစိတ်ပေါင်း ၃၀ ခန့်ကို တွေ့ရှိခဲ့ရပြီး သိပ္ပံပညာရှင်တွေကတော့ ၎င်းတို့ဟာ ရေကြီးမှုလိုမျိုး ရုတ်တရက်ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ကြောင့် သေဆုံးခဲ့တယ်လို့ ယူဆကြပါတယ်။



