လူသား​တွေ အာကာသထဲကို လွှတ်တင်ခဲ့ဖူးတဲ့ အရာဝတ္တုတွေထဲမှာ နိုင်ငံတကာအာကာသစခန်း - International Space Station (ISS) ဟာ အကြီးဆုံးအရွယ်အစားရှိပါတယ်။
ISS ကို ၁၉၉၈ ခုနစ်မှာ စတင်​ဆောက်လုပ်ခဲ့ပြီး​တော့ ၂၀၁၁ ခုနစ်မှာ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့ပါတယ်။ ထူးခြားချက်တစ်ခုက ဒုံးပျံ​တွေ၊ ဂြိုလ်တု​တွေ၊ အာကာသစက်ရုပ်​တွေလို ကမ္ဘာ​မြေ​ပေါ်မှာ တည်​ဆောက်ပြီးမှ အာကာသထဲကို လွှတ်တင်တာမျိုး မဟုတ်ဘဲ၊ စတင်​ဆောက်လုပ်ခဲ့ကတည်းက​နေ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးတဲ့အထိ အာကာသထဲမှာပဲ တည်​ဆောက်ခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။
ISS ကို တည်​ဆောက်ဖို့အတွက် စိတ်ကူးအရင်ပျိုးခဲ့သူဟာ အ​​မေရိကန်​တွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ​ပေမဲ့ ISS ဟာ နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံတည်းက ဦး​ဆောင်တည်​ဆောက်တဲ့ တစ်ကိိုယ်​တော် စီမံကိန်း မဟုတ်ဘဲ၊ ရုရှား၊ ဂျပန်၊ က​နေဒါနဲ့ ဥ​ရောပနိုင်ငံငယ်​တွေ​ရော ​အတူစု​ပေါင်းပြီး ပါဝင်ထားတဲ့ ​ပေါင်းဖွဲ့စီမံကိန်းတစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။
ISS ဟာ တည်​ဆောက်ခဲ့ဖူးသမျှ ပစ္စည်း​တွေထဲမှာလဲ ​ငွေ​ကြေးကုန်ကျမှု အများဆုံးပါ။ ဒီစခန်းကြီးကို ဆောက်လုပ်ပြီးစီးဖို့အတွက် အ​​မေရိကန်​ဒေါ်လာ ၁၅၀ ဘီလီယံ​လောက် သုံးခဲ့ရပါတယ်။
ISS ဟာ ၂၀၁၁ ခုနစ်မှာမှ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့တယ်ဆို​ပေမဲ့ ၂၀၀၀ ခုနစ်က​နေ စပြီး အာကာသယာဥ်မှူး​တွေက စတင်တာဝန်ထမ်း​ဆောင်ခဲ့ကြပါတယ်။ ရုရှား အာကာသယာဥ်မှူးနှစ်​ယောက်နဲ့ အ​​မေရိကန် အာကာသယာဥ်မှူးတစ်​ယောက် ပါဝင်တဲ့ Expedition One(Expedition 1) အဖွဲ့ဟာ ISS မှာ ပထမဆုံး အလုပ်လုပ်ခဲ့ကြတဲ့ အဖွဲ့ဖြစ်ပါတယ်။
ISS မှာ အလုပ်လုပ်ကြတဲ့ အာကာသပညာရှင်​တွေ၊ စခန်းအတွင်းမှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ ပစ္စည်းကိရိယာ​တွေ၊ လမ်းညွှန်ချက်​တွေ အများစုဟာ ရုရှားလို ဖြစ်​နေတာ​ကြောင့် အာကာသယာဥ်မှူး​တွေဟာ ရုရှားဘာသာစကားကိုပါ ​လေ့လာရတယ် ဆိုတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်​လေး​တွေလဲ ရှိပါတယ်။
ISS ဟာ ​တော်​တော်​လောက်ကို အရွယ်အစားကြီးပါတယ်။ တန်​ပေါင်း ၄၀၀ ​လောက် အ​လေးချိန်ရှိပြီး ​အမေရိကန်ဘောလုံးကွင်းတစ်ကွင်းစာ​လောက် အရွယ်အစားရှိပါတယ်။ ဒီလို ကြီးမား​လေးလံလွန်းတဲ့ အာကာသစခန်းကို အာကာသထဲမှာပဲ တည်​ဆောက်နိုင်ခဲ့တယ်ဆိုတာ ​အံ့သြစရာပါ။
ISS ကို တည်​ဆောက်ဖို့အတွက် လိုအပ်တဲ့ ပစ္စည်းကိရိယာ၊ အပိုင်းအစ​တွေကို ကမ္ဘာ​မြေနဲ့ အာကာသဆီ ​ခေါက်တုံ့​​ခေါက်ပြန် အသယ်အပို့ပြုခဲ့ကြတယ်ဆိုတဲ့ အချက်ကလဲ စိတ်ဝင်စားစရာဖြစ်ပါတယ်။
ISS ဟာ ကမ္ဘာ့​မြေပြင်အထက် ၂၄၈ မိုင်​ခန့်​လောက်က​နေ ကမ္ဘာကို လှည့်ပတ်​နေပါတယ်။ သူ့မှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ နံ​ဘေးက Solar Panel ​အပြားချပ်ကြီးတွေ​ကြောင့် ကမ္ဘာ​မြေ​ပေါ်က​နေ သာမန်မျက်စိနဲ့​တောင်မှ ​တွေ့နိုင်ပါတယ်။ ဘယ်အချိန်မှာ ဘယ်​နေရာက​နေ ဖြတ်သန်းသွားမလဲ ဆိုတဲ့ အချက်အလက်​တွေကို သိရုံနဲ့တင် ISS ကို ရှာ​လို့ရပါပြီ။
(MASES page မှာလည်း ISS ကြီးမြန်မာနိုင်ငံပေါ်က ဖြတ်သန်းသွားခဲ့တာကို Live ပြခဲ့ဖူးပါတယ်။)
ကျည်ဆန်​တွေထက်​တောင်မှ ပိုပြီး မြန်မြန်သွားနိုင်တဲ့ ISS ဟာ မိနစ်၉၀တိုင်း၊ မိနစ်၉၀တိုင်းမှာ ကမ္ဘာကို တစ်ပတ် လည်ပတ်​နေပါတယ်။ စခန်းဟာ တစ်ရက်လုံးမှာ ကမ္ဘာကို ၁၆ကြိမ် လှည့်ပတ်​ပါတယ်။ မှန်ပါတယ်။
ဒါကြောင့်မို့ အာကာသယာဥ်မှူး​တွေက တစ်ရက်မှာ ​နေထွက်၊ ​နေဝင်​ ၁၆ကြိမ် မြင်ရမှာ​ဖြစ်ပါတယ်။
လ​​ပေါ်မှာ လမ်း​လျှောက်တာ (Moonwalk) ရှိသလို၊ အာကာသထဲမှာ လွှင့်​မျော​နေတာကို​တော့ 'Spacewalk' လို့ ​ခေါ်ပါတယ်။ ISS ဟာ Spacewalk လုပ်လို့ရတဲ့ ​နေရာတစ်ခု ဆိုရင်လဲ မမှားပါဘူး။
ISS မှာ လုပ်ခဲ့တဲ့ ပထမဆုံး Spacewalk ဟာ စခန်း စတင်တည်​ဆောက်တဲ့ ၁၉၉၈ ခုနစ်မှာ ဖြစ်ပြီး ၇နာရီနဲ့ ၂၁မိနစ် ကြာမြင့်ခဲ့ပါတယ်။ ​နောက်ဆုံး လုပ်ခဲ့တဲ့ Spacewalk ဟာ ၂၀၂၅ ခုနစ်မေလ ထဲ မှာ ဖြစ်ပြီး ကြာချိန်က​တော့ ၅နာရီနဲ့ ၄၉မိနစ်ပါ။ ၂၀၀၁ ခုနစ်မှာ ​လျှောက်ခဲ့တဲ့ Spacewalk ဟာ ကမ္ဘာ့အကြာမြင့်ဆုံးပါ။ အာကာသထဲ ၈နာရီနဲ့ ၅၆မိနစ် ကြာမြင့်ခဲ့ပြီး ISS ကပဲ စံချိန်ချိုးနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ယခုလက်ရှိအချိန်အထိ ISS မှာ တာဝန်ထမ်း​ဆောင်ပြီးခဲ့သူဟာ အ​ယောက် ၂၅၀ ​ကျော် ရှိခဲ့ပါပြီ။ အာကာသယာဥ်မှူး​တွေဟာ ​ခြောက်လတစ်ကြိမ် အလှည့်ကျ သု​တေသနပြုဖို့ သွားကြတယ်လို့ သိရပါတယ်။ ၂၀၂၄ ခုနစ်မှာ ရပ်နား​လောက်မယ်လို့ သတင်းထွက်ခဲ့တဲ့ ISS ဟာ ယခု ၂၀၂၅ ခုနစ်အထိ ဆက်လက် အလုပ်,လုပ်​နေဆဲဖြစ်ပါတယ်။ ​
နောင်လာမဲ့ အချိန်​တွေမှာ​ရော ဘယ်လို သု​တေသနမျိုး​တွေလုပ်မယ်၊ စခန်းကို ဘယ်လိုပုံစံ ​ပြောင်းလဲပြင်ဆင်မယ်၊ စခန်းကို ဘယ်အချိန် ရုတ်သိမ်းမယ်၊ ပြန်လည် တည်​ဆောက်မယ်၊ စတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်​တွေကို ​စောင့်ကြည့်ရမှာပါ။
အကိုး :

လူသား​တွေ အာကာသထဲကို လွှတ်တင်ခဲ့ဖူးတဲ့ အရာဝတ္တုတွေထဲမှာ နိုင်ငံတကာအာကာသစခန်း - International Space Station (ISS) ဟာ အကြီးဆုံးအရွယ်အစားရှိပါတယ်။
ISS ကို ၁၉၉၈ ခုနစ်မှာ စတင်​ဆောက်လုပ်ခဲ့ပြီး​တော့ ၂၀၁၁ ခုနစ်မှာ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့ပါတယ်။ ထူးခြားချက်တစ်ခုက ဒုံးပျံ​တွေ၊ ဂြိုလ်တု​တွေ၊ အာကာသစက်ရုပ်​တွေလို ကမ္ဘာ​မြေ​ပေါ်မှာ တည်​ဆောက်ပြီးမှ အာကာသထဲကို လွှတ်တင်တာမျိုး မဟုတ်ဘဲ၊ စတင်​ဆောက်လုပ်ခဲ့ကတည်းက​နေ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးတဲ့အထိ အာကာသထဲမှာပဲ တည်​ဆောက်ခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။
ISS ကို တည်​ဆောက်ဖို့အတွက် စိတ်ကူးအရင်ပျိုးခဲ့သူဟာ အ​​မေရိကန်​တွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ​ပေမဲ့ ISS ဟာ နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံတည်းက ဦး​ဆောင်တည်​ဆောက်တဲ့ တစ်ကိိုယ်​တော် စီမံကိန်း မဟုတ်ဘဲ၊ ရုရှား၊ ဂျပန်၊ က​နေဒါနဲ့ ဥ​ရောပနိုင်ငံငယ်​တွေ​ရော ​အတူစု​ပေါင်းပြီး ပါဝင်ထားတဲ့ ​ပေါင်းဖွဲ့စီမံကိန်းတစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။
ISS ဟာ တည်​ဆောက်ခဲ့ဖူးသမျှ ပစ္စည်း​တွေထဲမှာလဲ ​ငွေ​ကြေးကုန်ကျမှု အများဆုံးပါ။ ဒီစခန်းကြီးကို ဆောက်လုပ်ပြီးစီးဖို့အတွက် အ​​မေရိကန်​ဒေါ်လာ ၁၅၀ ဘီလီယံ​လောက် သုံးခဲ့ရပါတယ်။
ISS ဟာ ၂၀၁၁ ခုနစ်မှာမှ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့တယ်ဆို​ပေမဲ့ ၂၀၀၀ ခုနစ်က​နေ စပြီး အာကာသယာဥ်မှူး​တွေက စတင်တာဝန်ထမ်း​ဆောင်ခဲ့ကြပါတယ်။ ရုရှား အာကာသယာဥ်မှူးနှစ်​ယောက်နဲ့ အ​​မေရိကန် အာကာသယာဥ်မှူးတစ်​ယောက် ပါဝင်တဲ့ Expedition One(Expedition 1) အဖွဲ့ဟာ ISS မှာ ပထမဆုံး အလုပ်လုပ်ခဲ့ကြတဲ့ အဖွဲ့ဖြစ်ပါတယ်။
ISS မှာ အလုပ်လုပ်ကြတဲ့ အာကာသပညာရှင်​တွေ၊ စခန်းအတွင်းမှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ ပစ္စည်းကိရိယာ​တွေ၊ လမ်းညွှန်ချက်​တွေ အများစုဟာ ရုရှားလို ဖြစ်​နေတာ​ကြောင့် အာကာသယာဥ်မှူး​တွေဟာ ရုရှားဘာသာစကားကိုပါ ​လေ့လာရတယ် ဆိုတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်​လေး​တွေလဲ ရှိပါတယ်။
ISS ဟာ ​တော်​တော်​လောက်ကို အရွယ်အစားကြီးပါတယ်။ တန်​ပေါင်း ၄၀၀ ​လောက် အ​လေးချိန်ရှိပြီး ​အမေရိကန်ဘောလုံးကွင်းတစ်ကွင်းစာ​လောက် အရွယ်အစားရှိပါတယ်။ ဒီလို ကြီးမား​လေးလံလွန်းတဲ့ အာကာသစခန်းကို အာကာသထဲမှာပဲ တည်​ဆောက်နိုင်ခဲ့တယ်ဆိုတာ ​အံ့သြစရာပါ။
ISS ကို တည်​ဆောက်ဖို့အတွက် လိုအပ်တဲ့ ပစ္စည်းကိရိယာ၊ အပိုင်းအစ​တွေကို ကမ္ဘာ​မြေနဲ့ အာကာသဆီ ​ခေါက်တုံ့​​ခေါက်ပြန် အသယ်အပို့ပြုခဲ့ကြတယ်ဆိုတဲ့ အချက်ကလဲ စိတ်ဝင်စားစရာဖြစ်ပါတယ်။
ISS ဟာ ကမ္ဘာ့​မြေပြင်အထက် ၂၄၈ မိုင်​ခန့်​လောက်က​နေ ကမ္ဘာကို လှည့်ပတ်​နေပါတယ်။ သူ့မှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ နံ​ဘေးက Solar Panel ​အပြားချပ်ကြီးတွေ​ကြောင့် ကမ္ဘာ​မြေ​ပေါ်က​နေ သာမန်မျက်စိနဲ့​တောင်မှ ​တွေ့နိုင်ပါတယ်။ ဘယ်အချိန်မှာ ဘယ်​နေရာက​နေ ဖြတ်သန်းသွားမလဲ ဆိုတဲ့ အချက်အလက်​တွေကို သိရုံနဲ့တင် ISS ကို ရှာ​လို့ရပါပြီ။
(MASES page မှာလည်း ISS ကြီးမြန်မာနိုင်ငံပေါ်က ဖြတ်သန်းသွားခဲ့တာကို Live ပြခဲ့ဖူးပါတယ်။)
ကျည်ဆန်​တွေထက်​တောင်မှ ပိုပြီး မြန်မြန်သွားနိုင်တဲ့ ISS ဟာ မိနစ်၉၀တိုင်း၊ မိနစ်၉၀တိုင်းမှာ ကမ္ဘာကို တစ်ပတ် လည်ပတ်​နေပါတယ်။ စခန်းဟာ တစ်ရက်လုံးမှာ ကမ္ဘာကို ၁၆ကြိမ် လှည့်ပတ်​ပါတယ်။ မှန်ပါတယ်။
ဒါကြောင့်မို့ အာကာသယာဥ်မှူး​တွေက တစ်ရက်မှာ ​နေထွက်၊ ​နေဝင်​ ၁၆ကြိမ် မြင်ရမှာ​ဖြစ်ပါတယ်။
လ​​ပေါ်မှာ လမ်း​လျှောက်တာ (Moonwalk) ရှိသလို၊ အာကာသထဲမှာ လွှင့်​မျော​နေတာကို​တော့ 'Spacewalk' လို့ ​ခေါ်ပါတယ်။ ISS ဟာ Spacewalk လုပ်လို့ရတဲ့ ​နေရာတစ်ခု ဆိုရင်လဲ မမှားပါဘူး။
ISS မှာ လုပ်ခဲ့တဲ့ ပထမဆုံး Spacewalk ဟာ စခန်း စတင်တည်​ဆောက်တဲ့ ၁၉၉၈ ခုနစ်မှာ ဖြစ်ပြီး ၇နာရီနဲ့ ၂၁မိနစ် ကြာမြင့်ခဲ့ပါတယ်။ ​နောက်ဆုံး လုပ်ခဲ့တဲ့ Spacewalk ဟာ ၂၀၂၅ ခုနစ်မေလ ထဲ မှာ ဖြစ်ပြီး ကြာချိန်က​တော့ ၅နာရီနဲ့ ၄၉မိနစ်ပါ။ ၂၀၀၁ ခုနစ်မှာ ​လျှောက်ခဲ့တဲ့ Spacewalk ဟာ ကမ္ဘာ့အကြာမြင့်ဆုံးပါ။ အာကာသထဲ ၈နာရီနဲ့ ၅၆မိနစ် ကြာမြင့်ခဲ့ပြီး ISS ကပဲ စံချိန်ချိုးနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ယခုလက်ရှိအချိန်အထိ ISS မှာ တာဝန်ထမ်း​ဆောင်ပြီးခဲ့သူဟာ အ​ယောက် ၂၅၀ ​ကျော် ရှိခဲ့ပါပြီ။ အာကာသယာဥ်မှူး​တွေဟာ ​ခြောက်လတစ်ကြိမ် အလှည့်ကျ သု​တေသနပြုဖို့ သွားကြတယ်လို့ သိရပါတယ်။ ၂၀၂၄ ခုနစ်မှာ ရပ်နား​လောက်မယ်လို့ သတင်းထွက်ခဲ့တဲ့ ISS ဟာ ယခု ၂၀၂၅ ခုနစ်အထိ ဆက်လက် အလုပ်,လုပ်​နေဆဲဖြစ်ပါတယ်။ ​
နောင်လာမဲ့ အချိန်​တွေမှာ​ရော ဘယ်လို သု​တေသနမျိုး​တွေလုပ်မယ်၊ စခန်းကို ဘယ်လိုပုံစံ ​ပြောင်းလဲပြင်ဆင်မယ်၊ စခန်းကို ဘယ်အချိန် ရုတ်သိမ်းမယ်၊ ပြန်လည် တည်​ဆောက်မယ်၊ စတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်​တွေကို ​စောင့်ကြည့်ရမှာပါ။
အကိုး :

လူသား​တွေ အာကာသထဲကို လွှတ်တင်ခဲ့ဖူးတဲ့ အရာဝတ္တုတွေထဲမှာ နိုင်ငံတကာအာကာသစခန်း - International Space Station (ISS) ဟာ အကြီးဆုံးအရွယ်အစားရှိပါတယ်။
ISS ကို ၁၉၉၈ ခုနစ်မှာ စတင်​ဆောက်လုပ်ခဲ့ပြီး​တော့ ၂၀၁၁ ခုနစ်မှာ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့ပါတယ်။ ထူးခြားချက်တစ်ခုက ဒုံးပျံ​တွေ၊ ဂြိုလ်တု​တွေ၊ အာကာသစက်ရုပ်​တွေလို ကမ္ဘာ​မြေ​ပေါ်မှာ တည်​ဆောက်ပြီးမှ အာကာသထဲကို လွှတ်တင်တာမျိုး မဟုတ်ဘဲ၊ စတင်​ဆောက်လုပ်ခဲ့ကတည်းက​နေ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးတဲ့အထိ အာကာသထဲမှာပဲ တည်​ဆောက်ခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။
ISS ကို တည်​ဆောက်ဖို့အတွက် စိတ်ကူးအရင်ပျိုးခဲ့သူဟာ အ​​မေရိကန်​တွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ​ပေမဲ့ ISS ဟာ နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံတည်းက ဦး​ဆောင်တည်​ဆောက်တဲ့ တစ်ကိိုယ်​တော် စီမံကိန်း မဟုတ်ဘဲ၊ ရုရှား၊ ဂျပန်၊ က​နေဒါနဲ့ ဥ​ရောပနိုင်ငံငယ်​တွေ​ရော ​အတူစု​ပေါင်းပြီး ပါဝင်ထားတဲ့ ​ပေါင်းဖွဲ့စီမံကိန်းတစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။
ISS ဟာ တည်​ဆောက်ခဲ့ဖူးသမျှ ပစ္စည်း​တွေထဲမှာလဲ ​ငွေ​ကြေးကုန်ကျမှု အများဆုံးပါ။ ဒီစခန်းကြီးကို ဆောက်လုပ်ပြီးစီးဖို့အတွက် အ​​မေရိကန်​ဒေါ်လာ ၁၅၀ ဘီလီယံ​လောက် သုံးခဲ့ရပါတယ်။
ISS ဟာ ၂၀၁၁ ခုနစ်မှာမှ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့တယ်ဆို​ပေမဲ့ ၂၀၀၀ ခုနစ်က​နေ စပြီး အာကာသယာဥ်မှူး​တွေက စတင်တာဝန်ထမ်း​ဆောင်ခဲ့ကြပါတယ်။ ရုရှား အာကာသယာဥ်မှူးနှစ်​ယောက်နဲ့ အ​​မေရိကန် အာကာသယာဥ်မှူးတစ်​ယောက် ပါဝင်တဲ့ Expedition One(Expedition 1) အဖွဲ့ဟာ ISS မှာ ပထမဆုံး အလုပ်လုပ်ခဲ့ကြတဲ့ အဖွဲ့ဖြစ်ပါတယ်။
ISS မှာ အလုပ်လုပ်ကြတဲ့ အာကာသပညာရှင်​တွေ၊ စခန်းအတွင်းမှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ ပစ္စည်းကိရိယာ​တွေ၊ လမ်းညွှန်ချက်​တွေ အများစုဟာ ရုရှားလို ဖြစ်​နေတာ​ကြောင့် အာကာသယာဥ်မှူး​တွေဟာ ရုရှားဘာသာစကားကိုပါ ​လေ့လာရတယ် ဆိုတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်​လေး​တွေလဲ ရှိပါတယ်။
ISS ဟာ ​တော်​တော်​လောက်ကို အရွယ်အစားကြီးပါတယ်။ တန်​ပေါင်း ၄၀၀ ​လောက် အ​လေးချိန်ရှိပြီး ​အမေရိကန်ဘောလုံးကွင်းတစ်ကွင်းစာ​လောက် အရွယ်အစားရှိပါတယ်။ ဒီလို ကြီးမား​လေးလံလွန်းတဲ့ အာကာသစခန်းကို အာကာသထဲမှာပဲ တည်​ဆောက်နိုင်ခဲ့တယ်ဆိုတာ ​အံ့သြစရာပါ။
ISS ကို တည်​ဆောက်ဖို့အတွက် လိုအပ်တဲ့ ပစ္စည်းကိရိယာ၊ အပိုင်းအစ​တွေကို ကမ္ဘာ​မြေနဲ့ အာကာသဆီ ​ခေါက်တုံ့​​ခေါက်ပြန် အသယ်အပို့ပြုခဲ့ကြတယ်ဆိုတဲ့ အချက်ကလဲ စိတ်ဝင်စားစရာဖြစ်ပါတယ်။
ISS ဟာ ကမ္ဘာ့​မြေပြင်အထက် ၂၄၈ မိုင်​ခန့်​လောက်က​နေ ကမ္ဘာကို လှည့်ပတ်​နေပါတယ်။ သူ့မှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ နံ​ဘေးက Solar Panel ​အပြားချပ်ကြီးတွေ​ကြောင့် ကမ္ဘာ​မြေ​ပေါ်က​နေ သာမန်မျက်စိနဲ့​တောင်မှ ​တွေ့နိုင်ပါတယ်။ ဘယ်အချိန်မှာ ဘယ်​နေရာက​နေ ဖြတ်သန်းသွားမလဲ ဆိုတဲ့ အချက်အလက်​တွေကို သိရုံနဲ့တင် ISS ကို ရှာ​လို့ရပါပြီ။
(MASES page မှာလည်း ISS ကြီးမြန်မာနိုင်ငံပေါ်က ဖြတ်သန်းသွားခဲ့တာကို Live ပြခဲ့ဖူးပါတယ်။)
ကျည်ဆန်​တွေထက်​တောင်မှ ပိုပြီး မြန်မြန်သွားနိုင်တဲ့ ISS ဟာ မိနစ်၉၀တိုင်း၊ မိနစ်၉၀တိုင်းမှာ ကမ္ဘာကို တစ်ပတ် လည်ပတ်​နေပါတယ်။ စခန်းဟာ တစ်ရက်လုံးမှာ ကမ္ဘာကို ၁၆ကြိမ် လှည့်ပတ်​ပါတယ်။ မှန်ပါတယ်။
ဒါကြောင့်မို့ အာကာသယာဥ်မှူး​တွေက တစ်ရက်မှာ ​နေထွက်၊ ​နေဝင်​ ၁၆ကြိမ် မြင်ရမှာ​ဖြစ်ပါတယ်။
လ​​ပေါ်မှာ လမ်း​လျှောက်တာ (Moonwalk) ရှိသလို၊ အာကာသထဲမှာ လွှင့်​မျော​နေတာကို​တော့ 'Spacewalk' လို့ ​ခေါ်ပါတယ်။ ISS ဟာ Spacewalk လုပ်လို့ရတဲ့ ​နေရာတစ်ခု ဆိုရင်လဲ မမှားပါဘူး။
ISS မှာ လုပ်ခဲ့တဲ့ ပထမဆုံး Spacewalk ဟာ စခန်း စတင်တည်​ဆောက်တဲ့ ၁၉၉၈ ခုနစ်မှာ ဖြစ်ပြီး ၇နာရီနဲ့ ၂၁မိနစ် ကြာမြင့်ခဲ့ပါတယ်။ ​နောက်ဆုံး လုပ်ခဲ့တဲ့ Spacewalk ဟာ ၂၀၂၅ ခုနစ်မေလ ထဲ မှာ ဖြစ်ပြီး ကြာချိန်က​တော့ ၅နာရီနဲ့ ၄၉မိနစ်ပါ။ ၂၀၀၁ ခုနစ်မှာ ​လျှောက်ခဲ့တဲ့ Spacewalk ဟာ ကမ္ဘာ့အကြာမြင့်ဆုံးပါ။ အာကာသထဲ ၈နာရီနဲ့ ၅၆မိနစ် ကြာမြင့်ခဲ့ပြီး ISS ကပဲ စံချိန်ချိုးနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ယခုလက်ရှိအချိန်အထိ ISS မှာ တာဝန်ထမ်း​ဆောင်ပြီးခဲ့သူဟာ အ​ယောက် ၂၅၀ ​ကျော် ရှိခဲ့ပါပြီ။ အာကာသယာဥ်မှူး​တွေဟာ ​ခြောက်လတစ်ကြိမ် အလှည့်ကျ သု​တေသနပြုဖို့ သွားကြတယ်လို့ သိရပါတယ်။ ၂၀၂၄ ခုနစ်မှာ ရပ်နား​လောက်မယ်လို့ သတင်းထွက်ခဲ့တဲ့ ISS ဟာ ယခု ၂၀၂၅ ခုနစ်အထိ ဆက်လက် အလုပ်,လုပ်​နေဆဲဖြစ်ပါတယ်။ ​
နောင်လာမဲ့ အချိန်​တွေမှာ​ရော ဘယ်လို သု​တေသနမျိုး​တွေလုပ်မယ်၊ စခန်းကို ဘယ်လိုပုံစံ ​ပြောင်းလဲပြင်ဆင်မယ်၊ စခန်းကို ဘယ်အချိန် ရုတ်သိမ်းမယ်၊ ပြန်လည် တည်​ဆောက်မယ်၊ စတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်​တွေကို ​စောင့်ကြည့်ရမှာပါ။
အကိုး :

လူသား​တွေ အာကာသထဲကို လွှတ်တင်ခဲ့ဖူးတဲ့ အရာဝတ္တုတွေထဲမှာ နိုင်ငံတကာအာကာသစခန်း - International Space Station (ISS) ဟာ အကြီးဆုံးအရွယ်အစားရှိပါတယ်။
ISS ကို ၁၉၉၈ ခုနစ်မှာ စတင်​ဆောက်လုပ်ခဲ့ပြီး​တော့ ၂၀၁၁ ခုနစ်မှာ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့ပါတယ်။ ထူးခြားချက်တစ်ခုက ဒုံးပျံ​တွေ၊ ဂြိုလ်တု​တွေ၊ အာကာသစက်ရုပ်​တွေလို ကမ္ဘာ​မြေ​ပေါ်မှာ တည်​ဆောက်ပြီးမှ အာကာသထဲကို လွှတ်တင်တာမျိုး မဟုတ်ဘဲ၊ စတင်​ဆောက်လုပ်ခဲ့ကတည်းက​နေ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးတဲ့အထိ အာကာသထဲမှာပဲ တည်​ဆောက်ခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။
ISS ကို တည်​ဆောက်ဖို့အတွက် စိတ်ကူးအရင်ပျိုးခဲ့သူဟာ အ​​မေရိကန်​တွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ​ပေမဲ့ ISS ဟာ နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံတည်းက ဦး​ဆောင်တည်​ဆောက်တဲ့ တစ်ကိိုယ်​တော် စီမံကိန်း မဟုတ်ဘဲ၊ ရုရှား၊ ဂျပန်၊ က​နေဒါနဲ့ ဥ​ရောပနိုင်ငံငယ်​တွေ​ရော ​အတူစု​ပေါင်းပြီး ပါဝင်ထားတဲ့ ​ပေါင်းဖွဲ့စီမံကိန်းတစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။
ISS ဟာ တည်​ဆောက်ခဲ့ဖူးသမျှ ပစ္စည်း​တွေထဲမှာလဲ ​ငွေ​ကြေးကုန်ကျမှု အများဆုံးပါ။ ဒီစခန်းကြီးကို ဆောက်လုပ်ပြီးစီးဖို့အတွက် အ​​မေရိကန်​ဒေါ်လာ ၁၅၀ ဘီလီယံ​လောက် သုံးခဲ့ရပါတယ်။
ISS ဟာ ၂၀၁၁ ခုနစ်မှာမှ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့တယ်ဆို​ပေမဲ့ ၂၀၀၀ ခုနစ်က​နေ စပြီး အာကာသယာဥ်မှူး​တွေက စတင်တာဝန်ထမ်း​ဆောင်ခဲ့ကြပါတယ်။ ရုရှား အာကာသယာဥ်မှူးနှစ်​ယောက်နဲ့ အ​​မေရိကန် အာကာသယာဥ်မှူးတစ်​ယောက် ပါဝင်တဲ့ Expedition One(Expedition 1) အဖွဲ့ဟာ ISS မှာ ပထမဆုံး အလုပ်လုပ်ခဲ့ကြတဲ့ အဖွဲ့ဖြစ်ပါတယ်။
ISS မှာ အလုပ်လုပ်ကြတဲ့ အာကာသပညာရှင်​တွေ၊ စခန်းအတွင်းမှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ ပစ္စည်းကိရိယာ​တွေ၊ လမ်းညွှန်ချက်​တွေ အများစုဟာ ရုရှားလို ဖြစ်​နေတာ​ကြောင့် အာကာသယာဥ်မှူး​တွေဟာ ရုရှားဘာသာစကားကိုပါ ​လေ့လာရတယ် ဆိုတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်​လေး​တွေလဲ ရှိပါတယ်။
ISS ဟာ ​တော်​တော်​လောက်ကို အရွယ်အစားကြီးပါတယ်။ တန်​ပေါင်း ၄၀၀ ​လောက် အ​လေးချိန်ရှိပြီး ​အမေရိကန်ဘောလုံးကွင်းတစ်ကွင်းစာ​လောက် အရွယ်အစားရှိပါတယ်။ ဒီလို ကြီးမား​လေးလံလွန်းတဲ့ အာကာသစခန်းကို အာကာသထဲမှာပဲ တည်​ဆောက်နိုင်ခဲ့တယ်ဆိုတာ ​အံ့သြစရာပါ။
ISS ကို တည်​ဆောက်ဖို့အတွက် လိုအပ်တဲ့ ပစ္စည်းကိရိယာ၊ အပိုင်းအစ​တွေကို ကမ္ဘာ​မြေနဲ့ အာကာသဆီ ​ခေါက်တုံ့​​ခေါက်ပြန် အသယ်အပို့ပြုခဲ့ကြတယ်ဆိုတဲ့ အချက်ကလဲ စိတ်ဝင်စားစရာဖြစ်ပါတယ်။
ISS ဟာ ကမ္ဘာ့​မြေပြင်အထက် ၂၄၈ မိုင်​ခန့်​လောက်က​နေ ကမ္ဘာကို လှည့်ပတ်​နေပါတယ်။ သူ့မှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ နံ​ဘေးက Solar Panel ​အပြားချပ်ကြီးတွေ​ကြောင့် ကမ္ဘာ​မြေ​ပေါ်က​နေ သာမန်မျက်စိနဲ့​တောင်မှ ​တွေ့နိုင်ပါတယ်။ ဘယ်အချိန်မှာ ဘယ်​နေရာက​နေ ဖြတ်သန်းသွားမလဲ ဆိုတဲ့ အချက်အလက်​တွေကို သိရုံနဲ့တင် ISS ကို ရှာ​လို့ရပါပြီ။
(MASES page မှာလည်း ISS ကြီးမြန်မာနိုင်ငံပေါ်က ဖြတ်သန်းသွားခဲ့တာကို Live ပြခဲ့ဖူးပါတယ်။)
ကျည်ဆန်​တွေထက်​တောင်မှ ပိုပြီး မြန်မြန်သွားနိုင်တဲ့ ISS ဟာ မိနစ်၉၀တိုင်း၊ မိနစ်၉၀တိုင်းမှာ ကမ္ဘာကို တစ်ပတ် လည်ပတ်​နေပါတယ်။ စခန်းဟာ တစ်ရက်လုံးမှာ ကမ္ဘာကို ၁၆ကြိမ် လှည့်ပတ်​ပါတယ်။ မှန်ပါတယ်။
ဒါကြောင့်မို့ အာကာသယာဥ်မှူး​တွေက တစ်ရက်မှာ ​နေထွက်၊ ​နေဝင်​ ၁၆ကြိမ် မြင်ရမှာ​ဖြစ်ပါတယ်။
လ​​ပေါ်မှာ လမ်း​လျှောက်တာ (Moonwalk) ရှိသလို၊ အာကာသထဲမှာ လွှင့်​မျော​နေတာကို​တော့ 'Spacewalk' လို့ ​ခေါ်ပါတယ်။ ISS ဟာ Spacewalk လုပ်လို့ရတဲ့ ​နေရာတစ်ခု ဆိုရင်လဲ မမှားပါဘူး။
ISS မှာ လုပ်ခဲ့တဲ့ ပထမဆုံး Spacewalk ဟာ စခန်း စတင်တည်​ဆောက်တဲ့ ၁၉၉၈ ခုနစ်မှာ ဖြစ်ပြီး ၇နာရီနဲ့ ၂၁မိနစ် ကြာမြင့်ခဲ့ပါတယ်။ ​နောက်ဆုံး လုပ်ခဲ့တဲ့ Spacewalk ဟာ ၂၀၂၅ ခုနစ်မေလ ထဲ မှာ ဖြစ်ပြီး ကြာချိန်က​တော့ ၅နာရီနဲ့ ၄၉မိနစ်ပါ။ ၂၀၀၁ ခုနစ်မှာ ​လျှောက်ခဲ့တဲ့ Spacewalk ဟာ ကမ္ဘာ့အကြာမြင့်ဆုံးပါ။ အာကာသထဲ ၈နာရီနဲ့ ၅၆မိနစ် ကြာမြင့်ခဲ့ပြီး ISS ကပဲ စံချိန်ချိုးနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ယခုလက်ရှိအချိန်အထိ ISS မှာ တာဝန်ထမ်း​ဆောင်ပြီးခဲ့သူဟာ အ​ယောက် ၂၅၀ ​ကျော် ရှိခဲ့ပါပြီ။ အာကာသယာဥ်မှူး​တွေဟာ ​ခြောက်လတစ်ကြိမ် အလှည့်ကျ သု​တေသနပြုဖို့ သွားကြတယ်လို့ သိရပါတယ်။ ၂၀၂၄ ခုနစ်မှာ ရပ်နား​လောက်မယ်လို့ သတင်းထွက်ခဲ့တဲ့ ISS ဟာ ယခု ၂၀၂၅ ခုနစ်အထိ ဆက်လက် အလုပ်,လုပ်​နေဆဲဖြစ်ပါတယ်။ ​
နောင်လာမဲ့ အချိန်​တွေမှာ​ရော ဘယ်လို သု​တေသနမျိုး​တွေလုပ်မယ်၊ စခန်းကို ဘယ်လိုပုံစံ ​ပြောင်းလဲပြင်ဆင်မယ်၊ စခန်းကို ဘယ်အချိန် ရုတ်သိမ်းမယ်၊ ပြန်လည် တည်​ဆောက်မယ်၊ စတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်​တွေကို ​စောင့်ကြည့်ရမှာပါ။
အကိုး :

လူသား​တွေ အာကာသထဲကို လွှတ်တင်ခဲ့ဖူးတဲ့ အရာဝတ္တုတွေထဲမှာ နိုင်ငံတကာအာကာသစခန်း - International Space Station (ISS) ဟာ အကြီးဆုံးအရွယ်အစားရှိပါတယ်။
ISS ကို ၁၉၉၈ ခုနစ်မှာ စတင်​ဆောက်လုပ်ခဲ့ပြီး​တော့ ၂၀၁၁ ခုနစ်မှာ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့ပါတယ်။ ထူးခြားချက်တစ်ခုက ဒုံးပျံ​တွေ၊ ဂြိုလ်တု​တွေ၊ အာကာသစက်ရုပ်​တွေလို ကမ္ဘာ​မြေ​ပေါ်မှာ တည်​ဆောက်ပြီးမှ အာကာသထဲကို လွှတ်တင်တာမျိုး မဟုတ်ဘဲ၊ စတင်​ဆောက်လုပ်ခဲ့ကတည်းက​နေ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးတဲ့အထိ အာကာသထဲမှာပဲ တည်​ဆောက်ခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။
ISS ကို တည်​ဆောက်ဖို့အတွက် စိတ်ကူးအရင်ပျိုးခဲ့သူဟာ အ​​မေရိကန်​တွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ​ပေမဲ့ ISS ဟာ နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံတည်းက ဦး​ဆောင်တည်​ဆောက်တဲ့ တစ်ကိိုယ်​တော် စီမံကိန်း မဟုတ်ဘဲ၊ ရုရှား၊ ဂျပန်၊ က​နေဒါနဲ့ ဥ​ရောပနိုင်ငံငယ်​တွေ​ရော ​အတူစု​ပေါင်းပြီး ပါဝင်ထားတဲ့ ​ပေါင်းဖွဲ့စီမံကိန်းတစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။
ISS ဟာ တည်​ဆောက်ခဲ့ဖူးသမျှ ပစ္စည်း​တွေထဲမှာလဲ ​ငွေ​ကြေးကုန်ကျမှု အများဆုံးပါ။ ဒီစခန်းကြီးကို ဆောက်လုပ်ပြီးစီးဖို့အတွက် အ​​မေရိကန်​ဒေါ်လာ ၁၅၀ ဘီလီယံ​လောက် သုံးခဲ့ရပါတယ်။
ISS ဟာ ၂၀၁၁ ခုနစ်မှာမှ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့တယ်ဆို​ပေမဲ့ ၂၀၀၀ ခုနစ်က​နေ စပြီး အာကာသယာဥ်မှူး​တွေက စတင်တာဝန်ထမ်း​ဆောင်ခဲ့ကြပါတယ်။ ရုရှား အာကာသယာဥ်မှူးနှစ်​ယောက်နဲ့ အ​​မေရိကန် အာကာသယာဥ်မှူးတစ်​ယောက် ပါဝင်တဲ့ Expedition One(Expedition 1) အဖွဲ့ဟာ ISS မှာ ပထမဆုံး အလုပ်လုပ်ခဲ့ကြတဲ့ အဖွဲ့ဖြစ်ပါတယ်။
ISS မှာ အလုပ်လုပ်ကြတဲ့ အာကာသပညာရှင်​တွေ၊ စခန်းအတွင်းမှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ ပစ္စည်းကိရိယာ​တွေ၊ လမ်းညွှန်ချက်​တွေ အများစုဟာ ရုရှားလို ဖြစ်​နေတာ​ကြောင့် အာကာသယာဥ်မှူး​တွေဟာ ရုရှားဘာသာစကားကိုပါ ​လေ့လာရတယ် ဆိုတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်​လေး​တွေလဲ ရှိပါတယ်။
ISS ဟာ ​တော်​တော်​လောက်ကို အရွယ်အစားကြီးပါတယ်။ တန်​ပေါင်း ၄၀၀ ​လောက် အ​လေးချိန်ရှိပြီး ​အမေရိကန်ဘောလုံးကွင်းတစ်ကွင်းစာ​လောက် အရွယ်အစားရှိပါတယ်။ ဒီလို ကြီးမား​လေးလံလွန်းတဲ့ အာကာသစခန်းကို အာကာသထဲမှာပဲ တည်​ဆောက်နိုင်ခဲ့တယ်ဆိုတာ ​အံ့သြစရာပါ။
ISS ကို တည်​ဆောက်ဖို့အတွက် လိုအပ်တဲ့ ပစ္စည်းကိရိယာ၊ အပိုင်းအစ​တွေကို ကမ္ဘာ​မြေနဲ့ အာကာသဆီ ​ခေါက်တုံ့​​ခေါက်ပြန် အသယ်အပို့ပြုခဲ့ကြတယ်ဆိုတဲ့ အချက်ကလဲ စိတ်ဝင်စားစရာဖြစ်ပါတယ်။
ISS ဟာ ကမ္ဘာ့​မြေပြင်အထက် ၂၄၈ မိုင်​ခန့်​လောက်က​နေ ကမ္ဘာကို လှည့်ပတ်​နေပါတယ်။ သူ့မှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ နံ​ဘေးက Solar Panel ​အပြားချပ်ကြီးတွေ​ကြောင့် ကမ္ဘာ​မြေ​ပေါ်က​နေ သာမန်မျက်စိနဲ့​တောင်မှ ​တွေ့နိုင်ပါတယ်။ ဘယ်အချိန်မှာ ဘယ်​နေရာက​နေ ဖြတ်သန်းသွားမလဲ ဆိုတဲ့ အချက်အလက်​တွေကို သိရုံနဲ့တင် ISS ကို ရှာ​လို့ရပါပြီ။
(MASES page မှာလည်း ISS ကြီးမြန်မာနိုင်ငံပေါ်က ဖြတ်သန်းသွားခဲ့တာကို Live ပြခဲ့ဖူးပါတယ်။)
ကျည်ဆန်​တွေထက်​တောင်မှ ပိုပြီး မြန်မြန်သွားနိုင်တဲ့ ISS ဟာ မိနစ်၉၀တိုင်း၊ မိနစ်၉၀တိုင်းမှာ ကမ္ဘာကို တစ်ပတ် လည်ပတ်​နေပါတယ်။ စခန်းဟာ တစ်ရက်လုံးမှာ ကမ္ဘာကို ၁၆ကြိမ် လှည့်ပတ်​ပါတယ်။ မှန်ပါတယ်။
ဒါကြောင့်မို့ အာကာသယာဥ်မှူး​တွေက တစ်ရက်မှာ ​နေထွက်၊ ​နေဝင်​ ၁၆ကြိမ် မြင်ရမှာ​ဖြစ်ပါတယ်။
လ​​ပေါ်မှာ လမ်း​လျှောက်တာ (Moonwalk) ရှိသလို၊ အာကာသထဲမှာ လွှင့်​မျော​နေတာကို​တော့ 'Spacewalk' လို့ ​ခေါ်ပါတယ်။ ISS ဟာ Spacewalk လုပ်လို့ရတဲ့ ​နေရာတစ်ခု ဆိုရင်လဲ မမှားပါဘူး။
ISS မှာ လုပ်ခဲ့တဲ့ ပထမဆုံး Spacewalk ဟာ စခန်း စတင်တည်​ဆောက်တဲ့ ၁၉၉၈ ခုနစ်မှာ ဖြစ်ပြီး ၇နာရီနဲ့ ၂၁မိနစ် ကြာမြင့်ခဲ့ပါတယ်။ ​နောက်ဆုံး လုပ်ခဲ့တဲ့ Spacewalk ဟာ ၂၀၂၅ ခုနစ်မေလ ထဲ မှာ ဖြစ်ပြီး ကြာချိန်က​တော့ ၅နာရီနဲ့ ၄၉မိနစ်ပါ။ ၂၀၀၁ ခုနစ်မှာ ​လျှောက်ခဲ့တဲ့ Spacewalk ဟာ ကမ္ဘာ့အကြာမြင့်ဆုံးပါ။ အာကာသထဲ ၈နာရီနဲ့ ၅၆မိနစ် ကြာမြင့်ခဲ့ပြီး ISS ကပဲ စံချိန်ချိုးနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ယခုလက်ရှိအချိန်အထိ ISS မှာ တာဝန်ထမ်း​ဆောင်ပြီးခဲ့သူဟာ အ​ယောက် ၂၅၀ ​ကျော် ရှိခဲ့ပါပြီ။ အာကာသယာဥ်မှူး​တွေဟာ ​ခြောက်လတစ်ကြိမ် အလှည့်ကျ သု​တေသနပြုဖို့ သွားကြတယ်လို့ သိရပါတယ်။ ၂၀၂၄ ခုနစ်မှာ ရပ်နား​လောက်မယ်လို့ သတင်းထွက်ခဲ့တဲ့ ISS ဟာ ယခု ၂၀၂၅ ခုနစ်အထိ ဆက်လက် အလုပ်,လုပ်​နေဆဲဖြစ်ပါတယ်။ ​
နောင်လာမဲ့ အချိန်​တွေမှာ​ရော ဘယ်လို သု​တေသနမျိုး​တွေလုပ်မယ်၊ စခန်းကို ဘယ်လိုပုံစံ ​ပြောင်းလဲပြင်ဆင်မယ်၊ စခန်းကို ဘယ်အချိန် ရုတ်သိမ်းမယ်၊ ပြန်လည် တည်​ဆောက်မယ်၊ စတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်​တွေကို ​စောင့်ကြည့်ရမှာပါ။
အကိုး :

လူသား​တွေ အာကာသထဲကို လွှတ်တင်ခဲ့ဖူးတဲ့ အရာဝတ္တုတွေထဲမှာ နိုင်ငံတကာအာကာသစခန်း - International Space Station (ISS) ဟာ အကြီးဆုံးအရွယ်အစားရှိပါတယ်။
ISS ကို ၁၉၉၈ ခုနစ်မှာ စတင်​ဆောက်လုပ်ခဲ့ပြီး​တော့ ၂၀၁၁ ခုနစ်မှာ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့ပါတယ်။ ထူးခြားချက်တစ်ခုက ဒုံးပျံ​တွေ၊ ဂြိုလ်တု​တွေ၊ အာကာသစက်ရုပ်​တွေလို ကမ္ဘာ​မြေ​ပေါ်မှာ တည်​ဆောက်ပြီးမှ အာကာသထဲကို လွှတ်တင်တာမျိုး မဟုတ်ဘဲ၊ စတင်​ဆောက်လုပ်ခဲ့ကတည်းက​နေ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးတဲ့အထိ အာကာသထဲမှာပဲ တည်​ဆောက်ခဲ့ကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။
ISS ကို တည်​ဆောက်ဖို့အတွက် စိတ်ကူးအရင်ပျိုးခဲ့သူဟာ အ​​မေရိကန်​တွေ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါ​ပေမဲ့ ISS ဟာ နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံတည်းက ဦး​ဆောင်တည်​ဆောက်တဲ့ တစ်ကိိုယ်​တော် စီမံကိန်း မဟုတ်ဘဲ၊ ရုရှား၊ ဂျပန်၊ က​နေဒါနဲ့ ဥ​ရောပနိုင်ငံငယ်​တွေ​ရော ​အတူစု​ပေါင်းပြီး ပါဝင်ထားတဲ့ ​ပေါင်းဖွဲ့စီမံကိန်းတစ်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။
ISS ဟာ တည်​ဆောက်ခဲ့ဖူးသမျှ ပစ္စည်း​တွေထဲမှာလဲ ​ငွေ​ကြေးကုန်ကျမှု အများဆုံးပါ။ ဒီစခန်းကြီးကို ဆောက်လုပ်ပြီးစီးဖို့အတွက် အ​​မေရိကန်​ဒေါ်လာ ၁၅၀ ဘီလီယံ​လောက် သုံးခဲ့ရပါတယ်။
ISS ဟာ ၂၀၁၁ ခုနစ်မှာမှ ​ဆောက်လုပ်ပြီးစီးခဲ့တယ်ဆို​ပေမဲ့ ၂၀၀၀ ခုနစ်က​နေ စပြီး အာကာသယာဥ်မှူး​တွေက စတင်တာဝန်ထမ်း​ဆောင်ခဲ့ကြပါတယ်။ ရုရှား အာကာသယာဥ်မှူးနှစ်​ယောက်နဲ့ အ​​မေရိကန် အာကာသယာဥ်မှူးတစ်​ယောက် ပါဝင်တဲ့ Expedition One(Expedition 1) အဖွဲ့ဟာ ISS မှာ ပထမဆုံး အလုပ်လုပ်ခဲ့ကြတဲ့ အဖွဲ့ဖြစ်ပါတယ်။
ISS မှာ အလုပ်လုပ်ကြတဲ့ အာကာသပညာရှင်​တွေ၊ စခန်းအတွင်းမှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ ပစ္စည်းကိရိယာ​တွေ၊ လမ်းညွှန်ချက်​တွေ အများစုဟာ ရုရှားလို ဖြစ်​နေတာ​ကြောင့် အာကာသယာဥ်မှူး​တွေဟာ ရုရှားဘာသာစကားကိုပါ ​လေ့လာရတယ် ဆိုတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်​လေး​တွေလဲ ရှိပါတယ်။
ISS ဟာ ​တော်​တော်​လောက်ကို အရွယ်အစားကြီးပါတယ်။ တန်​ပေါင်း ၄၀၀ ​လောက် အ​လေးချိန်ရှိပြီး ​အမေရိကန်ဘောလုံးကွင်းတစ်ကွင်းစာ​လောက် အရွယ်အစားရှိပါတယ်။ ဒီလို ကြီးမား​လေးလံလွန်းတဲ့ အာကာသစခန်းကို အာကာသထဲမှာပဲ တည်​ဆောက်နိုင်ခဲ့တယ်ဆိုတာ ​အံ့သြစရာပါ။
ISS ကို တည်​ဆောက်ဖို့အတွက် လိုအပ်တဲ့ ပစ္စည်းကိရိယာ၊ အပိုင်းအစ​တွေကို ကမ္ဘာ​မြေနဲ့ အာကာသဆီ ​ခေါက်တုံ့​​ခေါက်ပြန် အသယ်အပို့ပြုခဲ့ကြတယ်ဆိုတဲ့ အချက်ကလဲ စိတ်ဝင်စားစရာဖြစ်ပါတယ်။
ISS ဟာ ကမ္ဘာ့​မြေပြင်အထက် ၂၄၈ မိုင်​ခန့်​လောက်က​နေ ကမ္ဘာကို လှည့်ပတ်​နေပါတယ်။ သူ့မှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ နံ​ဘေးက Solar Panel ​အပြားချပ်ကြီးတွေ​ကြောင့် ကမ္ဘာ​မြေ​ပေါ်က​နေ သာမန်မျက်စိနဲ့​တောင်မှ ​တွေ့နိုင်ပါတယ်။ ဘယ်အချိန်မှာ ဘယ်​နေရာက​နေ ဖြတ်သန်းသွားမလဲ ဆိုတဲ့ အချက်အလက်​တွေကို သိရုံနဲ့တင် ISS ကို ရှာ​လို့ရပါပြီ။
(MASES page မှာလည်း ISS ကြီးမြန်မာနိုင်ငံပေါ်က ဖြတ်သန်းသွားခဲ့တာကို Live ပြခဲ့ဖူးပါတယ်။)
ကျည်ဆန်​တွေထက်​တောင်မှ ပိုပြီး မြန်မြန်သွားနိုင်တဲ့ ISS ဟာ မိနစ်၉၀တိုင်း၊ မိနစ်၉၀တိုင်းမှာ ကမ္ဘာကို တစ်ပတ် လည်ပတ်​နေပါတယ်။ စခန်းဟာ တစ်ရက်လုံးမှာ ကမ္ဘာကို ၁၆ကြိမ် လှည့်ပတ်​ပါတယ်။ မှန်ပါတယ်။
ဒါကြောင့်မို့ အာကာသယာဥ်မှူး​တွေက တစ်ရက်မှာ ​နေထွက်၊ ​နေဝင်​ ၁၆ကြိမ် မြင်ရမှာ​ဖြစ်ပါတယ်။
လ​​ပေါ်မှာ လမ်း​လျှောက်တာ (Moonwalk) ရှိသလို၊ အာကာသထဲမှာ လွှင့်​မျော​နေတာကို​တော့ 'Spacewalk' လို့ ​ခေါ်ပါတယ်။ ISS ဟာ Spacewalk လုပ်လို့ရတဲ့ ​နေရာတစ်ခု ဆိုရင်လဲ မမှားပါဘူး။
ISS မှာ လုပ်ခဲ့တဲ့ ပထမဆုံး Spacewalk ဟာ စခန်း စတင်တည်​ဆောက်တဲ့ ၁၉၉၈ ခုနစ်မှာ ဖြစ်ပြီး ၇နာရီနဲ့ ၂၁မိနစ် ကြာမြင့်ခဲ့ပါတယ်။ ​နောက်ဆုံး လုပ်ခဲ့တဲ့ Spacewalk ဟာ ၂၀၂၅ ခုနစ်မေလ ထဲ မှာ ဖြစ်ပြီး ကြာချိန်က​တော့ ၅နာရီနဲ့ ၄၉မိနစ်ပါ။ ၂၀၀၁ ခုနစ်မှာ ​လျှောက်ခဲ့တဲ့ Spacewalk ဟာ ကမ္ဘာ့အကြာမြင့်ဆုံးပါ။ အာကာသထဲ ၈နာရီနဲ့ ၅၆မိနစ် ကြာမြင့်ခဲ့ပြီး ISS ကပဲ စံချိန်ချိုးနိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ယခုလက်ရှိအချိန်အထိ ISS မှာ တာဝန်ထမ်း​ဆောင်ပြီးခဲ့သူဟာ အ​ယောက် ၂၅၀ ​ကျော် ရှိခဲ့ပါပြီ။ အာကာသယာဥ်မှူး​တွေဟာ ​ခြောက်လတစ်ကြိမ် အလှည့်ကျ သု​တေသနပြုဖို့ သွားကြတယ်လို့ သိရပါတယ်။ ၂၀၂၄ ခုနစ်မှာ ရပ်နား​လောက်မယ်လို့ သတင်းထွက်ခဲ့တဲ့ ISS ဟာ ယခု ၂၀၂၅ ခုနစ်အထိ ဆက်လက် အလုပ်,လုပ်​နေဆဲဖြစ်ပါတယ်။ ​
နောင်လာမဲ့ အချိန်​တွေမှာ​ရော ဘယ်လို သု​တေသနမျိုး​တွေလုပ်မယ်၊ စခန်းကို ဘယ်လိုပုံစံ ​ပြောင်းလဲပြင်ဆင်မယ်၊ စခန်းကို ဘယ်အချိန် ရုတ်သိမ်းမယ်၊ ပြန်လည် တည်​ဆောက်မယ်၊ စတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာ အချက်​တွေကို ​စောင့်ကြည့်ရမှာပါ။
အကိုး :

"အခြေခံ ဇီဝဗေဒ" ဆောင်းပါးစဉ်နဲ့ မိတ်ဆက်ခြင်း
-----
~ Kyaw Zwar Lynn | Oct 2020 - Jan 2021
ဒီတစ်ခေါက်မှာတော့ ကျွန်တော့်ရဲ့ "အခြေခံ ဇီဝဗေဒ" ဆိုတဲ့ ဆောင်းပါးစဉ် တစ်ခုနဲ့ မိတ်ဆက်ပေးချင်ပါတယ်။ ဒီစာတွေကို ၂၀၂၀ ခုနှစ် နှစ်ကုန်ပိုင်းမှာ ရေးဖြစ်တာပါ။ ဒီ link ကနေ ဖတ်နိုင်ပါတယ်။
-----
အခြေခံ ဇီဝဗေဒ
https://kyawzwarlynnpublicatio....ns.wordpress.com/bio
-----
မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လူထုသိပ္ပံစာပေထဲမှာ ဇီဝဗေဒ အကြောင်းအရာက နည်းပါးပါတယ်။ မြန်မာစာဖတ် ပရိသတ်က ရူပဗေဒနဲ့ နက္ခတ္တဗေဒလို ဘာသာရပ်တွေအတွက် စာအုပ်တွေ ဆောင်းပါးတွေ အများကြီး ရှိနေတာကြောင့် ရင်းနှီးကျွမ်းဝင်ပြီးသား ဖြစ်ပေမယ့် ဇီဝဗေဒဘက်မှာ ဖတ်စရာ များများစားစား မရှိသေးပါဘူး။ ဒါကြောင့် ဇီဝဗေဒ သဘောတရားတွေကို ပိုစိမ်းနေမယ်လို့ ကျွန်တ​ော် ထင်ပါတယ်။ ကျွန်တော် တွေ့မိသလောက် ဆရာခန့်စိုးနိုင်ရဲ့ စာအုပ်နဲ့ ဆောင်းပါးတွေ၊ တက္ကသိုလ်ဝင်တန်း သင်ရိုးကို ပို့ချသူတွေက ရေးသားတာတွေ၊ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ ဂရု တချို့မှာ ရေးတာတွေ နည်းနည်းပါးပါးလောက်ပဲ တွေ့ဖူးပါတယ်။ ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်ကတော့ ၂၀၁၂ ခုနှစ်လောက်မှာ ကမ္ဘာဂြိုဟ်သမိုင်း (တနေ့က တင်လိုက်တဲ့ ပို့စ်) အကြောင်း စာမူအဟောင်းကို စရေးဖြစ်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမယ့် ဇီဝဗေဒချည်းသက်သက်တော့ မဟုတ်ပါ။ ဇီဝဗေဒကို ၂၀၁၆ နောက်ပိုင်းမှ ပိုရေးဖြစ်လာတာပါ။
ဇီဝဗေဒအတွက် အခြေခံပညာသင်ရိုးတွေမှာ ပါသင့်သလောက် ပါပေမယ့်၊ ကျောင်းသားတွေချည်း မဟုတ်ဘဲ လူအများဖတ်လို့ အဆင်ချောအောင် ပြည့်ပြည့်စုံစုံလေး တစ်ကြိမ်တော့ ရေးသားဖော်ပြထားရင် ကောင်းမယ်လို့ တွေးမိလို့ ဒီဆောင်းပါး (၁၁)ခုကို ရေးဖြစ်သွားတာပါ။ ကျွန်တော် ဇီဝဗေဒ အကြောင်းအရာတွေကို မြန်မာလို ရေးသားဆွေးနွေးတဲ့အခါ အကြိမ်တိုင်းမှာ ပြန်ရှင်းပြစရာ မလိုဘဲ၊ ဒီဆောင်းပါးတွေကိုပဲ ထပ်တလဲလဲ ကိုးကားသုံးစွဲဖို့လည်း အဆင်သင့်ဖြစ်သွားတာပေါ့။ အချက်အလက်အတွက်ကိုတော့ ဇီဝဗေဒ ဖတ်စာအုပ်ဖြစ်တဲ့ Campbell Biology 10th Edition ကို အဓိက မှီငြမ်းခဲ့ပါတယ်။
"သက်ရှိလောကရဲ့ အဆင့်ဆင့် ဖွဲ့တည်ပုံ" ခေါင်းစဉ်မှာ ဒီအန်အေ နဲ့ ပရိုတင်းလို အခြေခံမော်လီကျူးလေးတွေကနေ ဆဲလ်တွေ၊ သက်ရှိခန္ဓာတွေ၊ ဂေဟစနစ်တွေအထိ ဘယ်လို စုဖွဲ့ပြုမူကြသလဲဆိုတာကို တွေ့ရပါမယ်။ တခါ "သက်ရှိဆဲလ်" ခေါင်းစဉ် အောက်မှာတော့ ဘက်တီးရီးယားလို ပရိုကယ်ရီယုတ် (prokaryote) ဆဲလ်သက်ရှိ နဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ယူကယ်ရီယုတ် (eukaryote) ဆဲလ်တွေရဲ့ ဖွဲ့စည်း တည်ဆောက်ပုံကို မိတ်ဆက်ထားတယ်။
ကျန်တဲ့ခေါင်းစဉ် အတော်များများကတော့ ဇီဝဓာတုဗေဒ အကြောင်းအရာတွေပါ။ သကြား နဲ့ အဆီဆိုတာ ဘာလဲ။ ပရိုတင်း နဲ့ ဒီအန်အေ ဆိုတာဘာလဲ။ သူတို့က သက်ရှိမှာ ဘာအလုပ်လုပ်သလဲ။ သူတို့ကို ဘယ်လို ထုတ်လုပ်သလဲ စတာတွေပေါ့။ ပြီးတော့ သက်ရှိက အစာအာဟာရထဲကနေ စွမ်းအင်ကို မိုက်တိုခွန်ဒြီယွန် (mitochondrion) တွေမှာ ဘယ်လိုထုတ်ယူသလဲ၊ နေအလင်းရောင်ကနေ အစာအာဟာရ ပြုလုပ်တဲ့ ဖိုတိုဆင်းသဆစ် ဖြစ်စဉ်ဆိုတာ ဘာလဲ၊ သက်ရှိရပ်တည်ဖို့ အစာအာဟာရအပြင် ဘာတွေလိုအပ်သလဲ၊ ဘယ်ရင်းမြစ်တွေကနေ အဲဒီ့လိုအပ်ချက်တွေကို ရယူသလဲ စတာတွေကို ဆွေးနွေးထားပါတယ်။
တက္ကသိုလ်ဝင်တန်း ဇီဝဗေဒမှာလည်း ဒါတွေ ဖော်ပြပြီးသား ဖြစ်မှာပါ။ ဒါပေမယ့် ကျွန်တော့် ဆောင်းပါးတွေက အသေးစိတ် အချက်အလက်ထက် လူအများ နားလည်ဖို့ အထွေထွေ ဗဟုသုတ ဆန်ဆန် ဖော်ပြထားတာပါ။ ပြီးတော့ မူရင်း ဖတ်စာအုပ်တွေမှာ မဖော်ပြဖြစ်တာတချို့ကိုလည်း ဆွေးနွေးထားပါတယ်။
ကျွန်တော်တို့ ခေတ်က ဇီဝဗေဒ သင်ရိုးတွေမှာ fermentation (ကစော်ဖောက်ခြင်း) နဲ့ anaerobic respiration ကို တူသယောင် ဖော်ပြခဲ့ပေမယ့် အဲဒါတွေ ဘာလို့ မတူဘူးလဲဆိုတာကိုလည်း "အသက်ရှူခြင်းရဲ့ ဓာတုဗေဒ" ခေါင်းစဉ်အောက်မှာ ချက်ကျလက်ကျ ရှင်းပြထားပါတယ်။
သက်ရှိရပ်တည်ဖို့အတွက် (၁) ကာဘွန်ရင်းမြစ်၊ (၂) ကာဘွန်တွေကို အသွေးအသားဖြစ်အောင် တွဲဆက်ပေးမယ့် အီလက်ထရွန်၊ (၃) အီလက်ထရွန်ကို ထုတ်နုတ်ယူပေးမယ့် ဓာတ်တိုးပစ္စည်း ဆိုပြီး ရင်းမြစ် (၃) မျိုး ရှိကြောင်း၊ အဲဒါတွေအတွက် ပရိုကယ်ရီယုတ် အဏုဇီဝတွေမှာ လူ အပါအဝင် ယူကယ်ရီယုတ် သက်ရှိတွေထက် ဘယ်လို အဆင့်မြင့် ရှုပ်ထွေးတဲ့ ရှင်သန်ရပ်တည်နည်းတွေ ရှိနေကြောင်းကို အထွေထွေ အဏုဇီဝဗေဒနဲ့ပါ ချိတ်ဆက် ဆွေးနွေးပြထားပါတယ်။ အဏုဇီဝဗေဒ အတွက်ကိုတော့ Prescott's Microbiology 10th Edition ဖတ်စာအုပ်ကို မှီငြမ်းခဲ့ပါတယ်။
နောင်များကျရင် သက်ရှိ မျိုးစုံမျိုးကွဲတွေ အတွက်လည်း အလားတူ မိတ်ဆက် ဆောင်းပါးစဉ် တစ်ခုလုပ်သွားဖို့ စဉ်းစားထားပါတယ်။ ဥပမာ၊ အာသရိုပေါ့ (arthropod) ဆိုတာ ဘာလဲ၊ ဆက်ဖလိုပေါ့ (cephalopod) ဆိုတာ ဘာလဲ၊ နို့တိုက်သတ္တဝါ အုပ်စုကြီး ဘယ်နှခု ရှိလဲ အဲဒါ ဘာတွေလဲ စသဖြင့်ပေါ့။
စာရှုသူအနေနဲ့ ဇီဝဗေဒအကြောင်း ဘယ်ခေါင်းစဉ်ကိုမဆို လေ့လာဆွေးနွေးရာမှာ ဒီဆောင်းပါးတွေက အထောက်အကူ တစ်စုံတစ်ရာ ဖြစ်လိမ့်မယ်လို့ ကျွန်တော် မျှော်လင့်ပါတယ်။

"အခြေခံ ဇီဝဗေဒ" ဆောင်းပါးစဉ်နဲ့ မိတ်ဆက်ခြင်း
-----
~ Kyaw Zwar Lynn | Oct 2020 - Jan 2021
ဒီတစ်ခေါက်မှာတော့ ကျွန်တော့်ရဲ့ "အခြေခံ ဇီဝဗေဒ" ဆိုတဲ့ ဆောင်းပါးစဉ် တစ်ခုနဲ့ မိတ်ဆက်ပေးချင်ပါတယ်။ ဒီစာတွေကို ၂၀၂၀ ခုနှစ် နှစ်ကုန်ပိုင်းမှာ ရေးဖြစ်တာပါ။ ဒီ link ကနေ ဖတ်နိုင်ပါတယ်။
-----
အခြေခံ ဇီဝဗေဒ
https://kyawzwarlynnpublicatio....ns.wordpress.com/bio
-----
မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လူထုသိပ္ပံစာပေထဲမှာ ဇီဝဗေဒ အကြောင်းအရာက နည်းပါးပါတယ်။ မြန်မာစာဖတ် ပရိသတ်က ရူပဗေဒနဲ့ နက္ခတ္တဗေဒလို ဘာသာရပ်တွေအတွက် စာအုပ်တွေ ဆောင်းပါးတွေ အများကြီး ရှိနေတာကြောင့် ရင်းနှီးကျွမ်းဝင်ပြီးသား ဖြစ်ပေမယ့် ဇီဝဗေဒဘက်မှာ ဖတ်စရာ များများစားစား မရှိသေးပါဘူး။ ဒါကြောင့် ဇီဝဗေဒ သဘောတရားတွေကို ပိုစိမ်းနေမယ်လို့ ကျွန်တ​ော် ထင်ပါတယ်။ ကျွန်တော် တွေ့မိသလောက် ဆရာခန့်စိုးနိုင်ရဲ့ စာအုပ်နဲ့ ဆောင်းပါးတွေ၊ တက္ကသိုလ်ဝင်တန်း သင်ရိုးကို ပို့ချသူတွေက ရေးသားတာတွေ၊ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ ဂရု တချို့မှာ ရေးတာတွေ နည်းနည်းပါးပါးလောက်ပဲ တွေ့ဖူးပါတယ်။ ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်ကတော့ ၂၀၁၂ ခုနှစ်လောက်မှာ ကမ္ဘာဂြိုဟ်သမိုင်း (တနေ့က တင်လိုက်တဲ့ ပို့စ်) အကြောင်း စာမူအဟောင်းကို စရေးဖြစ်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမယ့် ဇီဝဗေဒချည်းသက်သက်တော့ မဟုတ်ပါ။ ဇီဝဗေဒကို ၂၀၁၆ နောက်ပိုင်းမှ ပိုရေးဖြစ်လာတာပါ။
ဇီဝဗေဒအတွက် အခြေခံပညာသင်ရိုးတွေမှာ ပါသင့်သလောက် ပါပေမယ့်၊ ကျောင်းသားတွေချည်း မဟုတ်ဘဲ လူအများဖတ်လို့ အဆင်ချောအောင် ပြည့်ပြည့်စုံစုံလေး တစ်ကြိမ်တော့ ရေးသားဖော်ပြထားရင် ကောင်းမယ်လို့ တွေးမိလို့ ဒီဆောင်းပါး (၁၁)ခုကို ရေးဖြစ်သွားတာပါ။ ကျွန်တော် ဇီဝဗေဒ အကြောင်းအရာတွေကို မြန်မာလို ရေးသားဆွေးနွေးတဲ့အခါ အကြိမ်တိုင်းမှာ ပြန်ရှင်းပြစရာ မလိုဘဲ၊ ဒီဆောင်းပါးတွေကိုပဲ ထပ်တလဲလဲ ကိုးကားသုံးစွဲဖို့လည်း အဆင်သင့်ဖြစ်သွားတာပေါ့။ အချက်အလက်အတွက်ကိုတော့ ဇီဝဗေဒ ဖတ်စာအုပ်ဖြစ်တဲ့ Campbell Biology 10th Edition ကို အဓိက မှီငြမ်းခဲ့ပါတယ်။
"သက်ရှိလောကရဲ့ အဆင့်ဆင့် ဖွဲ့တည်ပုံ" ခေါင်းစဉ်မှာ ဒီအန်အေ နဲ့ ပရိုတင်းလို အခြေခံမော်လီကျူးလေးတွေကနေ ဆဲလ်တွေ၊ သက်ရှိခန္ဓာတွေ၊ ဂေဟစနစ်တွေအထိ ဘယ်လို စုဖွဲ့ပြုမူကြသလဲဆိုတာကို တွေ့ရပါမယ်။ တခါ "သက်ရှိဆဲလ်" ခေါင်းစဉ် အောက်မှာတော့ ဘက်တီးရီးယားလို ပရိုကယ်ရီယုတ် (prokaryote) ဆဲလ်သက်ရှိ နဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ယူကယ်ရီယုတ် (eukaryote) ဆဲလ်တွေရဲ့ ဖွဲ့စည်း တည်ဆောက်ပုံကို မိတ်ဆက်ထားတယ်။
ကျန်တဲ့ခေါင်းစဉ် အတော်များများကတော့ ဇီဝဓာတုဗေဒ အကြောင်းအရာတွေပါ။ သကြား နဲ့ အဆီဆိုတာ ဘာလဲ။ ပရိုတင်း နဲ့ ဒီအန်အေ ဆိုတာဘာလဲ။ သူတို့က သက်ရှိမှာ ဘာအလုပ်လုပ်သလဲ။ သူတို့ကို ဘယ်လို ထုတ်လုပ်သလဲ စတာတွေပေါ့။ ပြီးတော့ သက်ရှိက အစာအာဟာရထဲကနေ စွမ်းအင်ကို မိုက်တိုခွန်ဒြီယွန် (mitochondrion) တွေမှာ ဘယ်လိုထုတ်ယူသလဲ၊ နေအလင်းရောင်ကနေ အစာအာဟာရ ပြုလုပ်တဲ့ ဖိုတိုဆင်းသဆစ် ဖြစ်စဉ်ဆိုတာ ဘာလဲ၊ သက်ရှိရပ်တည်ဖို့ အစာအာဟာရအပြင် ဘာတွေလိုအပ်သလဲ၊ ဘယ်ရင်းမြစ်တွေကနေ အဲဒီ့လိုအပ်ချက်တွေကို ရယူသလဲ စတာတွေကို ဆွေးနွေးထားပါတယ်။
တက္ကသိုလ်ဝင်တန်း ဇီဝဗေဒမှာလည်း ဒါတွေ ဖော်ပြပြီးသား ဖြစ်မှာပါ။ ဒါပေမယ့် ကျွန်တော့် ဆောင်းပါးတွေက အသေးစိတ် အချက်အလက်ထက် လူအများ နားလည်ဖို့ အထွေထွေ ဗဟုသုတ ဆန်ဆန် ဖော်ပြထားတာပါ။ ပြီးတော့ မူရင်း ဖတ်စာအုပ်တွေမှာ မဖော်ပြဖြစ်တာတချို့ကိုလည်း ဆွေးနွေးထားပါတယ်။
ကျွန်တော်တို့ ခေတ်က ဇီဝဗေဒ သင်ရိုးတွေမှာ fermentation (ကစော်ဖောက်ခြင်း) နဲ့ anaerobic respiration ကို တူသယောင် ဖော်ပြခဲ့ပေမယ့် အဲဒါတွေ ဘာလို့ မတူဘူးလဲဆိုတာကိုလည်း "အသက်ရှူခြင်းရဲ့ ဓာတုဗေဒ" ခေါင်းစဉ်အောက်မှာ ချက်ကျလက်ကျ ရှင်းပြထားပါတယ်။
သက်ရှိရပ်တည်ဖို့အတွက် (၁) ကာဘွန်ရင်းမြစ်၊ (၂) ကာဘွန်တွေကို အသွေးအသားဖြစ်အောင် တွဲဆက်ပေးမယ့် အီလက်ထရွန်၊ (၃) အီလက်ထရွန်ကို ထုတ်နုတ်ယူပေးမယ့် ဓာတ်တိုးပစ္စည်း ဆိုပြီး ရင်းမြစ် (၃) မျိုး ရှိကြောင်း၊ အဲဒါတွေအတွက် ပရိုကယ်ရီယုတ် အဏုဇီဝတွေမှာ လူ အပါအဝင် ယူကယ်ရီယုတ် သက်ရှိတွေထက် ဘယ်လို အဆင့်မြင့် ရှုပ်ထွေးတဲ့ ရှင်သန်ရပ်တည်နည်းတွေ ရှိနေကြောင်းကို အထွေထွေ အဏုဇီဝဗေဒနဲ့ပါ ချိတ်ဆက် ဆွေးနွေးပြထားပါတယ်။ အဏုဇီဝဗေဒ အတွက်ကိုတော့ Prescott's Microbiology 10th Edition ဖတ်စာအုပ်ကို မှီငြမ်းခဲ့ပါတယ်။
နောင်များကျရင် သက်ရှိ မျိုးစုံမျိုးကွဲတွေ အတွက်လည်း အလားတူ မိတ်ဆက် ဆောင်းပါးစဉ် တစ်ခုလုပ်သွားဖို့ စဉ်းစားထားပါတယ်။ ဥပမာ၊ အာသရိုပေါ့ (arthropod) ဆိုတာ ဘာလဲ၊ ဆက်ဖလိုပေါ့ (cephalopod) ဆိုတာ ဘာလဲ၊ နို့တိုက်သတ္တဝါ အုပ်စုကြီး ဘယ်နှခု ရှိလဲ အဲဒါ ဘာတွေလဲ စသဖြင့်ပေါ့။
စာရှုသူအနေနဲ့ ဇီဝဗေဒအကြောင်း ဘယ်ခေါင်းစဉ်ကိုမဆို လေ့လာဆွေးနွေးရာမှာ ဒီဆောင်းပါးတွေက အထောက်အကူ တစ်စုံတစ်ရာ ဖြစ်လိမ့်မယ်လို့ ကျွန်တော် မျှော်လင့်ပါတယ်။

"အခြေခံ ဇီဝဗေဒ" ဆောင်းပါးစဉ်နဲ့ မိတ်ဆက်ခြင်း
-----
~ Kyaw Zwar Lynn | Oct 2020 - Jan 2021
ဒီတစ်ခေါက်မှာတော့ ကျွန်တော့်ရဲ့ "အခြေခံ ဇီဝဗေဒ" ဆိုတဲ့ ဆောင်းပါးစဉ် တစ်ခုနဲ့ မိတ်ဆက်ပေးချင်ပါတယ်။ ဒီစာတွေကို ၂၀၂၀ ခုနှစ် နှစ်ကုန်ပိုင်းမှာ ရေးဖြစ်တာပါ။ ဒီ link ကနေ ဖတ်နိုင်ပါတယ်။
-----
အခြေခံ ဇီဝဗေဒ
https://kyawzwarlynnpublicatio....ns.wordpress.com/bio
-----
မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ လူထုသိပ္ပံစာပေထဲမှာ ဇီဝဗေဒ အကြောင်းအရာက နည်းပါးပါတယ်။ မြန်မာစာဖတ် ပရိသတ်က ရူပဗေဒနဲ့ နက္ခတ္တဗေဒလို ဘာသာရပ်တွေအတွက် စာအုပ်တွေ ဆောင်းပါးတွေ အများကြီး ရှိနေတာကြောင့် ရင်းနှီးကျွမ်းဝင်ပြီးသား ဖြစ်ပေမယ့် ဇီဝဗေဒဘက်မှာ ဖတ်စရာ များများစားစား မရှိသေးပါဘူး။ ဒါကြောင့် ဇီဝဗေဒ သဘောတရားတွေကို ပိုစိမ်းနေမယ်လို့ ကျွန်တ​ော် ထင်ပါတယ်။ ကျွန်တော် တွေ့မိသလောက် ဆရာခန့်စိုးနိုင်ရဲ့ စာအုပ်နဲ့ ဆောင်းပါးတွေ၊ တက္ကသိုလ်ဝင်တန်း သင်ရိုးကို ပို့ချသူတွေက ရေးသားတာတွေ၊ ပညာရပ်ဆိုင်ရာ ဂရု တချို့မှာ ရေးတာတွေ နည်းနည်းပါးပါးလောက်ပဲ တွေ့ဖူးပါတယ်။ ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်ကတော့ ၂၀၁၂ ခုနှစ်လောက်မှာ ကမ္ဘာဂြိုဟ်သမိုင်း (တနေ့က တင်လိုက်တဲ့ ပို့စ်) အကြောင်း စာမူအဟောင်းကို စရေးဖြစ်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမယ့် ဇီဝဗေဒချည်းသက်သက်တော့ မဟုတ်ပါ။ ဇီဝဗေဒကို ၂၀၁၆ နောက်ပိုင်းမှ ပိုရေးဖြစ်လာတာပါ။
ဇီဝဗေဒအတွက် အခြေခံပညာသင်ရိုးတွေမှာ ပါသင့်သလောက် ပါပေမယ့်၊ ကျောင်းသားတွေချည်း မဟုတ်ဘဲ လူအများဖတ်လို့ အဆင်ချောအောင် ပြည့်ပြည့်စုံစုံလေး တစ်ကြိမ်တော့ ရေးသားဖော်ပြထားရင် ကောင်းမယ်လို့ တွေးမိလို့ ဒီဆောင်းပါး (၁၁)ခုကို ရေးဖြစ်သွားတာပါ။ ကျွန်တော် ဇီဝဗေဒ အကြောင်းအရာတွေကို မြန်မာလို ရေးသားဆွေးနွေးတဲ့အခါ အကြိမ်တိုင်းမှာ ပြန်ရှင်းပြစရာ မလိုဘဲ၊ ဒီဆောင်းပါးတွေကိုပဲ ထပ်တလဲလဲ ကိုးကားသုံးစွဲဖို့လည်း အဆင်သင့်ဖြစ်သွားတာပေါ့။ အချက်အလက်အတွက်ကိုတော့ ဇီဝဗေဒ ဖတ်စာအုပ်ဖြစ်တဲ့ Campbell Biology 10th Edition ကို အဓိက မှီငြမ်းခဲ့ပါတယ်။
"သက်ရှိလောကရဲ့ အဆင့်ဆင့် ဖွဲ့တည်ပုံ" ခေါင်းစဉ်မှာ ဒီအန်အေ နဲ့ ပရိုတင်းလို အခြေခံမော်လီကျူးလေးတွေကနေ ဆဲလ်တွေ၊ သက်ရှိခန္ဓာတွေ၊ ဂေဟစနစ်တွေအထိ ဘယ်လို စုဖွဲ့ပြုမူကြသလဲဆိုတာကို တွေ့ရပါမယ်။ တခါ "သက်ရှိဆဲလ်" ခေါင်းစဉ် အောက်မှာတော့ ဘက်တီးရီးယားလို ပရိုကယ်ရီယုတ် (prokaryote) ဆဲလ်သက်ရှိ နဲ့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ယူကယ်ရီယုတ် (eukaryote) ဆဲလ်တွေရဲ့ ဖွဲ့စည်း တည်ဆောက်ပုံကို မိတ်ဆက်ထားတယ်။
ကျန်တဲ့ခေါင်းစဉ် အတော်များများကတော့ ဇီဝဓာတုဗေဒ အကြောင်းအရာတွေပါ။ သကြား နဲ့ အဆီဆိုတာ ဘာလဲ။ ပရိုတင်း နဲ့ ဒီအန်အေ ဆိုတာဘာလဲ။ သူတို့က သက်ရှိမှာ ဘာအလုပ်လုပ်သလဲ။ သူတို့ကို ဘယ်လို ထုတ်လုပ်သလဲ စတာတွေပေါ့။ ပြီးတော့ သက်ရှိက အစာအာဟာရထဲကနေ စွမ်းအင်ကို မိုက်တိုခွန်ဒြီယွန် (mitochondrion) တွေမှာ ဘယ်လိုထုတ်ယူသလဲ၊ နေအလင်းရောင်ကနေ အစာအာဟာရ ပြုလုပ်တဲ့ ဖိုတိုဆင်းသဆစ် ဖြစ်စဉ်ဆိုတာ ဘာလဲ၊ သက်ရှိရပ်တည်ဖို့ အစာအာဟာရအပြင် ဘာတွေလိုအပ်သလဲ၊ ဘယ်ရင်းမြစ်တွေကနေ အဲဒီ့လိုအပ်ချက်တွေကို ရယူသလဲ စတာတွေကို ဆွေးနွေးထားပါတယ်။
တက္ကသိုလ်ဝင်တန်း ဇီဝဗေဒမှာလည်း ဒါတွေ ဖော်ပြပြီးသား ဖြစ်မှာပါ။ ဒါပေမယ့် ကျွန်တော့် ဆောင်းပါးတွေက အသေးစိတ် အချက်အလက်ထက် လူအများ နားလည်ဖို့ အထွေထွေ ဗဟုသုတ ဆန်ဆန် ဖော်ပြထားတာပါ။ ပြီးတော့ မူရင်း ဖတ်စာအုပ်တွေမှာ မဖော်ပြဖြစ်တာတချို့ကိုလည်း ဆွေးနွေးထားပါတယ်။
ကျွန်တော်တို့ ခေတ်က ဇီဝဗေဒ သင်ရိုးတွေမှာ fermentation (ကစော်ဖောက်ခြင်း) နဲ့ anaerobic respiration ကို တူသယောင် ဖော်ပြခဲ့ပေမယ့် အဲဒါတွေ ဘာလို့ မတူဘူးလဲဆိုတာကိုလည်း "အသက်ရှူခြင်းရဲ့ ဓာတုဗေဒ" ခေါင်းစဉ်အောက်မှာ ချက်ကျလက်ကျ ရှင်းပြထားပါတယ်။
သက်ရှိရပ်တည်ဖို့အတွက် (၁) ကာဘွန်ရင်းမြစ်၊ (၂) ကာဘွန်တွေကို အသွေးအသားဖြစ်အောင် တွဲဆက်ပေးမယ့် အီလက်ထရွန်၊ (၃) အီလက်ထရွန်ကို ထုတ်နုတ်ယူပေးမယ့် ဓာတ်တိုးပစ္စည်း ဆိုပြီး ရင်းမြစ် (၃) မျိုး ရှိကြောင်း၊ အဲဒါတွေအတွက် ပရိုကယ်ရီယုတ် အဏုဇီဝတွေမှာ လူ အပါအဝင် ယူကယ်ရီယုတ် သက်ရှိတွေထက် ဘယ်လို အဆင့်မြင့် ရှုပ်ထွေးတဲ့ ရှင်သန်ရပ်တည်နည်းတွေ ရှိနေကြောင်းကို အထွေထွေ အဏုဇီဝဗေဒနဲ့ပါ ချိတ်ဆက် ဆွေးနွေးပြထားပါတယ်။ အဏုဇီဝဗေဒ အတွက်ကိုတော့ Prescott's Microbiology 10th Edition ဖတ်စာအုပ်ကို မှီငြမ်းခဲ့ပါတယ်။
နောင်များကျရင် သက်ရှိ မျိုးစုံမျိုးကွဲတွေ အတွက်လည်း အလားတူ မိတ်ဆက် ဆောင်းပါးစဉ် တစ်ခုလုပ်သွားဖို့ စဉ်းစားထားပါတယ်။ ဥပမာ၊ အာသရိုပေါ့ (arthropod) ဆိုတာ ဘာလဲ၊ ဆက်ဖလိုပေါ့ (cephalopod) ဆိုတာ ဘာလဲ၊ နို့တိုက်သတ္တဝါ အုပ်စုကြီး ဘယ်နှခု ရှိလဲ အဲဒါ ဘာတွေလဲ စသဖြင့်ပေါ့။
စာရှုသူအနေနဲ့ ဇီဝဗေဒအကြောင်း ဘယ်ခေါင်းစဉ်ကိုမဆို လေ့လာဆွေးနွေးရာမှာ ဒီဆောင်းပါးတွေက အထောက်အကူ တစ်စုံတစ်ရာ ဖြစ်လိမ့်မယ်လို့ ကျွန်တော် မျှော်လင့်ပါတယ်။

Neptune ဂြိုလ်မှာ လက်ရှိရှာဖွေတွေ့ရှိထားတဲ့ ဂြိုဟ်ရံလ ၁၆ စင်း ရှိပြီး အကြီးဆုံးနဲ့ အထင်ရှားဆုံး လ ကတော့ "Triton (ထရိုင်တွန်)" ဖြစ်ပါတယ်။
Triton ဟာ နေအဖွဲ့အစည်းအတွင်းမှာ ဂြိုဟ်ကြီးရဲ့ ပတ်လမ်းနဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက် လည်ပတ်နေတဲ့ retrograde orbit နဲ့ တစ်ခုတည်းသော လ ကြီး ဖြစ်ပါတယ်။
သိပ္ပံပညာရှင်တွေက Triton ကို လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်းသန်းပေါင်းများစွာက Kuiper Belt ကိုင်ပါး ခါးပတ် ထဲကနေ Neptune ရဲ့ ဆွဲအားကြောင့် ဖမ်းယူခံခဲ့ရတဲ့ အာကာသဝတ္ထု Kuiper Belt Object တစ်ခုဖြစ်တယ်လို့ ယူဆကြပါတယ်။
Triton ဟာ Kuiper Belt ရဲ့ အထင်ရှားဆုံး ဂြိုဟ်သိမ်တစ်ခုဖြစ်တဲ့ Pluto ပလူတိုနဲ့ များစွာသော တူညီမှုတွေ ရှိပါတယ်။
ကျွန်တော်တို့ရဲ့ လ လိုပဲ Triton ဟာလည်း Neptune နဲ့ တစ်ပြိုင်တည်း လည်ပတ်မှု (synchronous rotation) မှာ ရှိနေပါတယ်။ ဆိုလိုတာကတော့ Triton ရဲ့ မျက်နှာပြင်တစ်ခြမ်းက Neptune ကို အချိန်တိုင်း မျက်နှာမူလျက် ရှိနေတာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ Triton ရဲ့ ပတ်လမ်းအနေအထား (orbital inclination) က ထူးခြားတာကြောင့် သူ့ရဲ့ ဝင်ရိုးစွန်းဒေသနှစ်ခုလုံးဟာ နေကို တစ်လှည့်စီ မျက်နှာမူတာမျိုး ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။
ဒါ့အပြင် သူ့ရဲ့မျက်နှာပြင်မှာ နိုက်ထရိုဂျင် ရေခဲမီးတောင်တွေ (Cryovolcanoes) ရှိပြီး ဥပမာ - နိုက်ထရိုဂျင်၊ မီသိန်းနဲ့ အမ်မိုးနီးယားတွေ ပူပြင်းတဲ့ရေပူစမ်းလို ပန်းထွက်နေတာမျိုးတွေ တွေ့ရပါတယ်။
Triton ရဲ့ မျက်နှာပြင်ဟာ နေအဖွဲ့အစည်းထဲမှာ အအေးဆုံးနေရာများထဲက တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလို ထူးခြားတဲ့ လည်ပတ်မှုနဲ့ ပတ်လမ်းကြောင်းဝိသေသ တွေကြောင့် Triton ဟာ နေအဖွဲ့အစည်းထဲက စိတ်ဝင်စားစရာအကောင်းဆုံး ဂြိုဟ်ရံလတွေထဲက တစ်ခုအဖြစ် တည်ရှိနေပါတယ်။