AGING JOURNAL မှ ထုတ်ပြန်ချက် (ဆေးဘက်ဆိုင်ရာ လေ့လာမှုများ၊ ၂၀၂၅)
အသက်အရွယ်ကြောင့် ကြွက်သားဆုံးရှုံးမှုနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အကြီးမားဆုံး အယူအဆမှားတွေကတော့
-ဒါဟာ ပုံမှန်ပဲ။
- ဒါဟာ သဘာဝပဲ။
-ဒါဟာ ရှောင်လွှဲလို့မရဘူး။ (အဲ့လိုထင်မြင်ယူဆမှုတွေအားလုံး
မှားပါတယ်)
တကယ့်အမှန်တရားကတော့-
-၉၂% ကာကွယ်နိုင်ပါတယ်။
-၈၅% ပြောင်းပြန်လှန်နိုင်ပါတယ်။
-၁၀၀% တိုက်ထုတ်ဖို့ ထိုက်တန်ပါတယ်။
ကျန်းမာကြပါစေ။

VETA RUBIN တယ်လီစကုတ်ကြီးဆီကနေ ဖမ်းယူရရှိနိုင်ခဲ့တဲ့ ပထမဆုံးပုံရိပ်ကို တွေ့ပြီးပျော်ရွှင်နေကြတဲ့ ပညာရှင်တွေနဲ့ ဝန်ထမ်းတွေဖြစ်ပါတယ်။

အခြား တယ်လီစကုတ်တွေက ကောင်းကင်ယံရဲ့ သေးငယ်တဲ့ အပိုင်းတွေကိုပဲ အသေးစိတ်ကြည့်ရှုနိုင်ပေမယ့် Vera C. Rubin ရဲ့ အဓိကရည်ရွယ်ချက်ကတော့ ညကောင်းကင်ယံတစ်ခုလုံးကို အကြိမ်ကြိမ် အလျင်အမြန် စစ်တမ်းကောက်ယူဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ သူဟာ ကောင်းကင်ယံရဲ့ ကြီးမားတဲ့အပိုင်းကို တစ်ချိန်တည်းမှာ မြင်နိုင်စွမ်းရှိပြီး ၃ ရက်တစ်ကြိမ် ကောင်းကင်ယံတစ်ခုလုံးကို ပုံရိပ်အသစ်တွေ ရိုက်ကူးနိုင်စွမ်းရှိပါတယ်။ ဒါဟာ "Time Domain Astronomy" လို့ခေါ်တဲ့ အချိန်နဲ့အမျှ ပြောင်းလဲနေတဲ့ အာကာသဖြစ်ရပ်တွေကို လေ့လာဖို့အတွက် အလွန်အရေးပါပါတယ်။

Vera C. Rubin မှာ တပ်ဆင်ထားတဲ့ ကင်မရာတွေဟာ ကမ္ဘာပေါ်မှာ အကြီးဆုံး ဒစ်ဂျစ်တယ်ကင်မရာ ဖြစ်ပြီး ပုံရိပ်တွေကို အလွန်မြင့်မားတဲ့ ရုပ်ထွက်ကြည်လင်မှု resolution နဲ့ ရိုက်ကူးနိုင်စွမ်းရှိပါတယ်။ ဒီကင်မရာမှာ 3.2 Gigapixels (3200 Megapixels) ရုပ်ထွက်ရှိတဲ့ အာရုံခံနိုင်စွမ်းမြင့်မားတဲ့ Charge-Coupled Devices (CCDs) ပေါင်း ၁၈၉ ခု ပါဝင်ပါတယ်။ သာမန်စမတ်ဖုန်းကင်မရာတွေထက် အဆပေါင်းများစွာ ပိုမိုမြင့်မားတဲ့ ရုပ်ထွက်ဖြစ်ပါတယ်။

Rubin observatory ကရိုက်ကူးထားတဲ့ ပုံပေါင်း ၆၀၀ ကျော် ကို အချိန် ခုနှစ်နာရီခန့်ပေးပြီးပေါင်းစပ်ဖန်တီးထားခဲ့တဲ့ nebula နှစ်ခု ရဲ့ပုံတွေဖြစ်ပါတယ်။

ဒီ Nebula တွေကိုတော့ Trifid nebula ( အပေါ်ခြမ်း ) နဲ့ lagoon nebula ( အောက်) တွေအဖြစ်နာမည်ပေးထားပါတယ်။ဒီလို ပုံများစွာရိုက်ယူဖန်တီးထားတဲ့ အကျိုးဆက်အရ ပုံမှန် မမြင်တွေ့နိုင်တဲ့ nebula တွေရဲ့ ပါဝင်တဲ့ ဓာတ်ငွေ့နဲ့ ဖုန်မှုန့်တွေကိုလေ့လာနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။

ဒီပထမဆုံးဓာတ်ပုံဟာ Rubin observatory ကြီးဆီက မြင်ရတဲ့ Virgo cluster super galaxies (ဂလက်ဆီတွေပေါင်းများစွာတနေရာထဲမှာ ပြွတ်သိပ်နေတဲ့ cluster ) အစိတ်အပိုင်းငယ်လေးတစ်ခုသာဖြစ်ပါတယ်။ Rubin telescope ကြီးဆီက ဖမ်းယူရရှိနိုင်တဲ့ စွမ်းရည်ရဲ့ ၀.၅% လောက်ကိုပဲ ပြသထားတာဖြစ်ပါတယ်။ ပုံအပြည့်အစုံကတော့ လူသားတွေရဲ့မျက်လုံး information အတွက် overload ဖြစ်နေမှာ ဖြစ်ပါတယ်။ပုံပေါင်း ၁၁၀၀ ကျော်ကို ပေါင်းစပ်ဖန်တီးထားတာဖြစ်ပါတယ်။

ဒီဓာတ်ပုံထဲမှာ များပြားလှတဲ့Galaxy တွေ star cluster တွေ နဲ့နောက်ပြီး asteroid တွေကိုပါ မြင်တွေ့နိုင်ပါသေးတယ်။ပါဝင်တဲ့ ဂလက်ဆီတွေရဲ့ စုစုပေါင်း အရေအတွက်က ၁၀ million ခန့်ရှိပါတယ်။

#end
ဒီလောက်မြင့်မားတဲ့ ရုပ်ထွက်ကြောင့် ကောင်းကင်ယံရဲ့ ကျယ်ပြန့်တဲ့ ဧရိယာတွေကို အသေးစိတ် မြင်တွေ့နိုင်မှာပါ။ သူရဲ့LSST cam တွေဟာ ကုန်ကျငွေ $168 million ကျသင့်ပြီး ကားငယ်တစ်စီးစာ အရွယ်ရှိပါတယ်။သူ့ဆီမှာပါတဲ့ 3200 MP camera ရုပ်ထွက်ကြည်လင်ပြတ်သားမှုဟာ 4K screen ပေါင်း 400 ခန့်ကိုပြသနိုင်တဲ့အထိ ရိုက်ကူးနိုင်တာမို့ ခေတ်မီနည်းပညာအသစ်တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။လူသားတွေထီထွင်ခဲ့သမျှ ထဲမှာ လောလောဆယ် အကြီးဆုံးနဲ့ခေတ်အမှီဆုံး တယ်လီစကုတ်ကြီးတစ်ခုလည်းဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုနည်းပညာအသစ်ကိုUSA နိုင်ငံက စွမ်းအင်ဝန်ကြီးဌာန(DOE) နဲ့ အမျိုးသားသိပ္ပံဖက်ဒေရေးရှင်း (NDF ) တို့ကပူးပေါင်းပြီး ဆယ်စုနှစ်တစ်ခုထီထွင်ပြီးတော့ အောင်မြင်စွာအကောင်အထည်ဖော်နိုင်ခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ဒါ့အပြင်သူ့မှာ ပါဝင်တဲ့ Filter ခြောက်ခုကိုသုံးပြီး Ultraviolet ကနေ Near infrared အဆင့်ရှိတဲ့ အလင်းရဲ့ ရောင်စဉ်တွေကို ဖမ်းယူရရှိနိုင်တာမို့ မြေပေါ် သုံးတယ်လီစကုတ်ဌာနတစ်ခုအနေနဲ့ အစွမ်းထက်တဲ့ နည်းစနစ်ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလို တယ်လီစကုတ်ကင်မရာတွေသုံးပြီး ဆယ်နှစ်ကြာအာကာသမိုးကောင်းကင်ကြီးရဲ့ ညအချိန်တွေကိုလေ့လာမှာဖြစ်ပါတယ်။
သူရဲ့ ၃၉ စက္ကန့်ကို တစ်ခါ ပုံရိပ်ဖမ်းယူနိုင်တဲ့ အရည်အသွေးကြောင့် တစ်ညကို ပုံရိပ်ပေါင်း ၈၀၀ ကျော်နဲ့ တောင်ကမ္ဘာခြမ်းရဲ့ အာကာသမိုးကောင်းကင်တစ်ခုလုံးကို ၃/၄ ညထဲနဲ့ ဖမ်းယူနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။
ဒါလ်ိုခေတ်မီနည်းပညာတွေက အဝေးဆုံးမှာရှိတဲ့ မှိန်ဖျော့နေတဲ့ အရာဝတ္ထုတွေကနေ လာတဲ့ အလင်းရောင်ကိုပါ ဖမ်းယူပြီး ဒစ်ဂျစ်တယ်ဒေတာအဖြစ် ပြောင်းလဲပေးပါတယ်။ပိုမိုအသေးစိတ်သလို ဖမ်းယူရရှိတဲ့ ဒေတာတွေကလည်းများပြားတာကြောင့် ညတစ်ညကို 20TB ခန့် data တွေရရှိပါတယ်။
အခြား တယ်လီစကုတ်တွေက ကောင်းကင်ယံရဲ့ သေးငယ်တဲ့ အပိုင်းတွေကိုပဲ အသေးစိတ်ကြည့်ရှုနိုင်ပေမယ့် Vera C. Rubin ရဲ့ အဓိကရည်ရွယ်ချက်ကတော့ ညကောင်းကင်ယံတစ်ခုလုံးကို အကြိမ်ကြိမ် အလျင်အမြန် စစ်တမ်းကောက်ယူဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ သူဟာ ကောင်းကင်ယံရဲ့ ကြီးမားတဲ့အပိုင်းကို တစ်ချိန်တည်းမှာ မြင်နိုင်စွမ်းရှိပြီး ၃ ရက်တစ်ကြိမ် ကောင်းကင်ယံတစ်ခုလုံးကို ပုံရိပ်အသစ်တွေ ရိုက်ကူးနိုင်စွမ်းရှိပါတယ်။ ဒါဟာ "Time Domain Astronomy" လို့ခေါ်တဲ့ အချိန်နဲ့အမျှ ပြောင်းလဲနေတဲ့ အာကာသဖြစ်ရပ်တွေကို လေ့လာဖို့အတွက် အလွန်အရေးပါပါတယ်။
ဒီကနေ Supernova ဖြစ်စဉ်ပေါင်း ၁၀ သန်းခန့် ဂလက်ဆီစုစုပေါင်း ဘီလျံ ၂၀ ခန့်ကို ရိုက်ယူလေ့လာမှာလည်းဖြစ်ပါတယ်။
နောက်ပြီးလာမယ့်ဆယ်စုနှစ်အတွင်းမှာ ကမ္ဘာကိုချဉ်းကပ်လာနိုင်မယ့် အန္တရာယ်ကြီးတဲ့ ဥက္ကာခဲပျံတွေရဲ့ ရန်ကနေ 90% လောက် ကို ကြိုတင်သိရှိနိုင်အောင်လည်းစွမ်းဆောင်ပေးနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။
လာမယ့် ဒီဇင်ဘာလမှာ စတင်လည်ပတ်မှာဖြစ်ပေမယ့် သူ့ရဲ့လုပ်နိုင်စွမ်းကို စမ်းသပ်တဲ့ အနေနဲ့ စတင်ပြီး testing run လုပ်တာဖြစ်ပါတယ်။ဒီကနေ ရလာမယ့်ပုံတွေကို အများပြည်သူကို ပထမဆုံးချပြမှာကို ကျွန်တော်တို့လေ့လာခွင့်ရမှာဖြစ်ပါတယ်။ဒီကနေရမယ့် Data အချက်အလက်တွေဟာ JWST telescope ကြီးစတင်ရိုက်ယူနိုင်ခဲ့စဉ်က ပုံရိပ်တွေလိုရှင်းလင်းပြတ်သားမယ်လို့ မျှော်လင့်ရပါတယ်။
ဒီတယ်လီစကုတ် ဌာနကြီးတစ်ခုလုံးအတွက် စုစုပေါင်းကုန်ကျငွေကတော့ USD ၁.၉ billion နဲ့ နှစ်စဉ်လည်ပတ်စရိတ် $ သန်း ၁၀၀ ခန့်ရှိပြီး သူရဲ့ operation အချိန်ဆယ်နှစ်တာကာလအတွင်း မှာ များပြားလှတဲ့ အာကာသလေ့လာသူတွေနဲ့ ပညာရှင်တွေကို များစွာအထောက်အကူဖြစ်မယ့် အချက်အလက်တွေကို ယူဆောင်လာမှာဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုအဆင့်မြင့် ကင်မရာစနစ်တွေ​ကြောင့် Vera C. Rubin တယ်လီစကုတ်ဟာ မှောင်မိုက်နေတဲ့ ဒြပ်စင် (Dark Matter) နဲ့ မှောင်မိုက်နေတဲ့ စွမ်းအင် (Dark Energy) လို စကြာဝဠာရဲ့ ထူးခြားဆန်းကြယ်တဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေကို လေ့လာတဲ့နေရာတွေနဲ့ ဂြိုဟ်သိမ်ဂြိုဟ်မွှားတွေနဲ့ ကြယ်တာရာတွေရဲ့ ရွေ့လျားမှုတွေကို ခြေရာခံရာမှာ၊ စကြဝဠာရဲ့ ကြီးထွားပြန့်ကားပုံကို ပိုမိုနားလည်နိုင်ဖို့ရာမှာ သိပ္ပံပညာရှင်တွေကို များစွာ အထောက်အကူပြုပါလိမ့်မယ်။

#end
ဒီလောက်မြင့်မားတဲ့ ရုပ်ထွက်ကြောင့် ကောင်းကင်ယံရဲ့ ကျယ်ပြန့်တဲ့ ဧရိယာတွေကို အသေးစိတ် မြင်တွေ့နိုင်မှာပါ။ သူရဲ့LSST cam တွေဟာ ကုန်ကျငွေ $168 million ကျသင့်ပြီး ကားငယ်တစ်စီးစာ အရွယ်ရှိပါတယ်။သူ့ဆီမှာပါတဲ့ 3200 MP camera ရုပ်ထွက်ကြည်လင်ပြတ်သားမှုဟာ 4K screen ပေါင်း 400 ခန့်ကိုပြသနိုင်တဲ့အထိ ရိုက်ကူးနိုင်တာမို့ ခေတ်မီနည်းပညာအသစ်တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။လူသားတွေထီထွင်ခဲ့သမျှ ထဲမှာ လောလောဆယ် အကြီးဆုံးနဲ့ခေတ်အမှီဆုံး တယ်လီစကုတ်ကြီးတစ်ခုလည်းဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုနည်းပညာအသစ်ကိုUSA နိုင်ငံက စွမ်းအင်ဝန်ကြီးဌာန(DOE) နဲ့ အမျိုးသားသိပ္ပံဖက်ဒေရေးရှင်း (NDF ) တို့ကပူးပေါင်းပြီး ဆယ်စုနှစ်တစ်ခုထီထွင်ပြီးတော့ အောင်မြင်စွာအကောင်အထည်ဖော်နိုင်ခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ဒါ့အပြင်သူ့မှာ ပါဝင်တဲ့ Filter ခြောက်ခုကိုသုံးပြီး Ultraviolet ကနေ Near infrared အဆင့်ရှိတဲ့ အလင်းရဲ့ ရောင်စဉ်တွေကို ဖမ်းယူရရှိနိုင်တာမို့ မြေပေါ် သုံးတယ်လီစကုတ်ဌာနတစ်ခုအနေနဲ့ အစွမ်းထက်တဲ့ နည်းစနစ်ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလို တယ်လီစကုတ်ကင်မရာတွေသုံးပြီး ဆယ်နှစ်ကြာအာကာသမိုးကောင်းကင်ကြီးရဲ့ ညအချိန်တွေကိုလေ့လာမှာဖြစ်ပါတယ်။
သူရဲ့ ၃၉ စက္ကန့်ကို တစ်ခါ ပုံရိပ်ဖမ်းယူနိုင်တဲ့ အရည်အသွေးကြောင့် တစ်ညကို ပုံရိပ်ပေါင်း ၈၀၀ ကျော်နဲ့ တောင်ကမ္ဘာခြမ်းရဲ့ အာကာသမိုးကောင်းကင်တစ်ခုလုံးကို ၃/၄ ညထဲနဲ့ ဖမ်းယူနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။
ဒါလ်ိုခေတ်မီနည်းပညာတွေက အဝေးဆုံးမှာရှိတဲ့ မှိန်ဖျော့နေတဲ့ အရာဝတ္ထုတွေကနေ လာတဲ့ အလင်းရောင်ကိုပါ ဖမ်းယူပြီး ဒစ်ဂျစ်တယ်ဒေတာအဖြစ် ပြောင်းလဲပေးပါတယ်။ပိုမိုအသေးစိတ်သလို ဖမ်းယူရရှိတဲ့ ဒေတာတွေကလည်းများပြားတာကြောင့် ညတစ်ညကို 20TB ခန့် data တွေရရှိပါတယ်။
အခြား တယ်လီစကုတ်တွေက ကောင်းကင်ယံရဲ့ သေးငယ်တဲ့ အပိုင်းတွေကိုပဲ အသေးစိတ်ကြည့်ရှုနိုင်ပေမယ့် Vera C. Rubin ရဲ့ အဓိကရည်ရွယ်ချက်ကတော့ ညကောင်းကင်ယံတစ်ခုလုံးကို အကြိမ်ကြိမ် အလျင်အမြန် စစ်တမ်းကောက်ယူဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ သူဟာ ကောင်းကင်ယံရဲ့ ကြီးမားတဲ့အပိုင်းကို တစ်ချိန်တည်းမှာ မြင်နိုင်စွမ်းရှိပြီး ၃ ရက်တစ်ကြိမ် ကောင်းကင်ယံတစ်ခုလုံးကို ပုံရိပ်အသစ်တွေ ရိုက်ကူးနိုင်စွမ်းရှိပါတယ်။ ဒါဟာ "Time Domain Astronomy" လို့ခေါ်တဲ့ အချိန်နဲ့အမျှ ပြောင်းလဲနေတဲ့ အာကာသဖြစ်ရပ်တွေကို လေ့လာဖို့အတွက် အလွန်အရေးပါပါတယ်။
ဒီကနေ Supernova ဖြစ်စဉ်ပေါင်း ၁၀ သန်းခန့် ဂလက်ဆီစုစုပေါင်း ဘီလျံ ၂၀ ခန့်ကို ရိုက်ယူလေ့လာမှာလည်းဖြစ်ပါတယ်။
နောက်ပြီးလာမယ့်ဆယ်စုနှစ်အတွင်းမှာ ကမ္ဘာကိုချဉ်းကပ်လာနိုင်မယ့် အန္တရာယ်ကြီးတဲ့ ဥက္ကာခဲပျံတွေရဲ့ ရန်ကနေ 90% လောက် ကို ကြိုတင်သိရှိနိုင်အောင်လည်းစွမ်းဆောင်ပေးနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။
လာမယ့် ဒီဇင်ဘာလမှာ စတင်လည်ပတ်မှာဖြစ်ပေမယ့် သူ့ရဲ့လုပ်နိုင်စွမ်းကို စမ်းသပ်တဲ့ အနေနဲ့ စတင်ပြီး testing run လုပ်တာဖြစ်ပါတယ်။ဒီကနေ ရလာမယ့်ပုံတွေကို အများပြည်သူကို ပထမဆုံးချပြမှာကို ကျွန်တော်တို့လေ့လာခွင့်ရမှာဖြစ်ပါတယ်။ဒီကနေရမယ့် Data အချက်အလက်တွေဟာ JWST telescope ကြီးစတင်ရိုက်ယူနိုင်ခဲ့စဉ်က ပုံရိပ်တွေလိုရှင်းလင်းပြတ်သားမယ်လို့ မျှော်လင့်ရပါတယ်။
ဒီတယ်လီစကုတ် ဌာနကြီးတစ်ခုလုံးအတွက် စုစုပေါင်းကုန်ကျငွေကတော့ USD ၁.၉ billion နဲ့ နှစ်စဉ်လည်ပတ်စရိတ် $ သန်း ၁၀၀ ခန့်ရှိပြီး သူရဲ့ operation အချိန်ဆယ်နှစ်တာကာလအတွင်း မှာ များပြားလှတဲ့ အာကာသလေ့လာသူတွေနဲ့ ပညာရှင်တွေကို များစွာအထောက်အကူဖြစ်မယ့် အချက်အလက်တွေကို ယူဆောင်လာမှာဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုအဆင့်မြင့် ကင်မရာစနစ်တွေ​ကြောင့် Vera C. Rubin တယ်လီစကုတ်ဟာ မှောင်မိုက်နေတဲ့ ဒြပ်စင် (Dark Matter) နဲ့ မှောင်မိုက်နေတဲ့ စွမ်းအင် (Dark Energy) လို စကြာဝဠာရဲ့ ထူးခြားဆန်းကြယ်တဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေကို လေ့လာတဲ့နေရာတွေနဲ့ ဂြိုဟ်သိမ်ဂြိုဟ်မွှားတွေနဲ့ ကြယ်တာရာတွေရဲ့ ရွေ့လျားမှုတွေကို ခြေရာခံရာမှာ၊ စကြဝဠာရဲ့ ကြီးထွားပြန့်ကားပုံကို ပိုမိုနားလည်နိုင်ဖို့ရာမှာ သိပ္ပံပညာရှင်တွေကို များစွာ အထောက်အကူပြုပါလိမ့်မယ်။

#end
ဒီလောက်မြင့်မားတဲ့ ရုပ်ထွက်ကြောင့် ကောင်းကင်ယံရဲ့ ကျယ်ပြန့်တဲ့ ဧရိယာတွေကို အသေးစိတ် မြင်တွေ့နိုင်မှာပါ။ သူရဲ့LSST cam တွေဟာ ကုန်ကျငွေ $168 million ကျသင့်ပြီး ကားငယ်တစ်စီးစာ အရွယ်ရှိပါတယ်။သူ့ဆီမှာပါတဲ့ 3200 MP camera ရုပ်ထွက်ကြည်လင်ပြတ်သားမှုဟာ 4K screen ပေါင်း 400 ခန့်ကိုပြသနိုင်တဲ့အထိ ရိုက်ကူးနိုင်တာမို့ ခေတ်မီနည်းပညာအသစ်တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။လူသားတွေထီထွင်ခဲ့သမျှ ထဲမှာ လောလောဆယ် အကြီးဆုံးနဲ့ခေတ်အမှီဆုံး တယ်လီစကုတ်ကြီးတစ်ခုလည်းဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုနည်းပညာအသစ်ကိုUSA နိုင်ငံက စွမ်းအင်ဝန်ကြီးဌာန(DOE) နဲ့ အမျိုးသားသိပ္ပံဖက်ဒေရေးရှင်း (NDF ) တို့ကပူးပေါင်းပြီး ဆယ်စုနှစ်တစ်ခုထီထွင်ပြီးတော့ အောင်မြင်စွာအကောင်အထည်ဖော်နိုင်ခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ဒါ့အပြင်သူ့မှာ ပါဝင်တဲ့ Filter ခြောက်ခုကိုသုံးပြီး Ultraviolet ကနေ Near infrared အဆင့်ရှိတဲ့ အလင်းရဲ့ ရောင်စဉ်တွေကို ဖမ်းယူရရှိနိုင်တာမို့ မြေပေါ် သုံးတယ်လီစကုတ်ဌာနတစ်ခုအနေနဲ့ အစွမ်းထက်တဲ့ နည်းစနစ်ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလို တယ်လီစကုတ်ကင်မရာတွေသုံးပြီး ဆယ်နှစ်ကြာအာကာသမိုးကောင်းကင်ကြီးရဲ့ ညအချိန်တွေကိုလေ့လာမှာဖြစ်ပါတယ်။
သူရဲ့ ၃၉ စက္ကန့်ကို တစ်ခါ ပုံရိပ်ဖမ်းယူနိုင်တဲ့ အရည်အသွေးကြောင့် တစ်ညကို ပုံရိပ်ပေါင်း ၈၀၀ ကျော်နဲ့ တောင်ကမ္ဘာခြမ်းရဲ့ အာကာသမိုးကောင်းကင်တစ်ခုလုံးကို ၃/၄ ညထဲနဲ့ ဖမ်းယူနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။
ဒါလ်ိုခေတ်မီနည်းပညာတွေက အဝေးဆုံးမှာရှိတဲ့ မှိန်ဖျော့နေတဲ့ အရာဝတ္ထုတွေကနေ လာတဲ့ အလင်းရောင်ကိုပါ ဖမ်းယူပြီး ဒစ်ဂျစ်တယ်ဒေတာအဖြစ် ပြောင်းလဲပေးပါတယ်။ပိုမိုအသေးစိတ်သလို ဖမ်းယူရရှိတဲ့ ဒေတာတွေကလည်းများပြားတာကြောင့် ညတစ်ညကို 20TB ခန့် data တွေရရှိပါတယ်။
အခြား တယ်လီစကုတ်တွေက ကောင်းကင်ယံရဲ့ သေးငယ်တဲ့ အပိုင်းတွေကိုပဲ အသေးစိတ်ကြည့်ရှုနိုင်ပေမယ့် Vera C. Rubin ရဲ့ အဓိကရည်ရွယ်ချက်ကတော့ ညကောင်းကင်ယံတစ်ခုလုံးကို အကြိမ်ကြိမ် အလျင်အမြန် စစ်တမ်းကောက်ယူဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ သူဟာ ကောင်းကင်ယံရဲ့ ကြီးမားတဲ့အပိုင်းကို တစ်ချိန်တည်းမှာ မြင်နိုင်စွမ်းရှိပြီး ၃ ရက်တစ်ကြိမ် ကောင်းကင်ယံတစ်ခုလုံးကို ပုံရိပ်အသစ်တွေ ရိုက်ကူးနိုင်စွမ်းရှိပါတယ်။ ဒါဟာ "Time Domain Astronomy" လို့ခေါ်တဲ့ အချိန်နဲ့အမျှ ပြောင်းလဲနေတဲ့ အာကာသဖြစ်ရပ်တွေကို လေ့လာဖို့အတွက် အလွန်အရေးပါပါတယ်။
ဒီကနေ Supernova ဖြစ်စဉ်ပေါင်း ၁၀ သန်းခန့် ဂလက်ဆီစုစုပေါင်း ဘီလျံ ၂၀ ခန့်ကို ရိုက်ယူလေ့လာမှာလည်းဖြစ်ပါတယ်။
နောက်ပြီးလာမယ့်ဆယ်စုနှစ်အတွင်းမှာ ကမ္ဘာကိုချဉ်းကပ်လာနိုင်မယ့် အန္တရာယ်ကြီးတဲ့ ဥက္ကာခဲပျံတွေရဲ့ ရန်ကနေ 90% လောက် ကို ကြိုတင်သိရှိနိုင်အောင်လည်းစွမ်းဆောင်ပေးနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။
လာမယ့် ဒီဇင်ဘာလမှာ စတင်လည်ပတ်မှာဖြစ်ပေမယ့် သူ့ရဲ့လုပ်နိုင်စွမ်းကို စမ်းသပ်တဲ့ အနေနဲ့ စတင်ပြီး testing run လုပ်တာဖြစ်ပါတယ်။ဒီကနေ ရလာမယ့်ပုံတွေကို အများပြည်သူကို ပထမဆုံးချပြမှာကို ကျွန်တော်တို့လေ့လာခွင့်ရမှာဖြစ်ပါတယ်။ဒီကနေရမယ့် Data အချက်အလက်တွေဟာ JWST telescope ကြီးစတင်ရိုက်ယူနိုင်ခဲ့စဉ်က ပုံရိပ်တွေလိုရှင်းလင်းပြတ်သားမယ်လို့ မျှော်လင့်ရပါတယ်။
ဒီတယ်လီစကုတ် ဌာနကြီးတစ်ခုလုံးအတွက် စုစုပေါင်းကုန်ကျငွေကတော့ USD ၁.၉ billion နဲ့ နှစ်စဉ်လည်ပတ်စရိတ် $ သန်း ၁၀၀ ခန့်ရှိပြီး သူရဲ့ operation အချိန်ဆယ်နှစ်တာကာလအတွင်း မှာ များပြားလှတဲ့ အာကာသလေ့လာသူတွေနဲ့ ပညာရှင်တွေကို များစွာအထောက်အကူဖြစ်မယ့် အချက်အလက်တွေကို ယူဆောင်လာမှာဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုအဆင့်မြင့် ကင်မရာစနစ်တွေ​ကြောင့် Vera C. Rubin တယ်လီစကုတ်ဟာ မှောင်မိုက်နေတဲ့ ဒြပ်စင် (Dark Matter) နဲ့ မှောင်မိုက်နေတဲ့ စွမ်းအင် (Dark Energy) လို စကြာဝဠာရဲ့ ထူးခြားဆန်းကြယ်တဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေကို လေ့လာတဲ့နေရာတွေနဲ့ ဂြိုဟ်သိမ်ဂြိုဟ်မွှားတွေနဲ့ ကြယ်တာရာတွေရဲ့ ရွေ့လျားမှုတွေကို ခြေရာခံရာမှာ၊ စကြဝဠာရဲ့ ကြီးထွားပြန့်ကားပုံကို ပိုမိုနားလည်နိုင်ဖို့ရာမှာ သိပ္ပံပညာရှင်တွေကို များစွာ အထောက်အကူပြုပါလိမ့်မယ်။

#end
ဒီလောက်မြင့်မားတဲ့ ရုပ်ထွက်ကြောင့် ကောင်းကင်ယံရဲ့ ကျယ်ပြန့်တဲ့ ဧရိယာတွေကို အသေးစိတ် မြင်တွေ့နိုင်မှာပါ။ သူရဲ့LSST cam တွေဟာ ကုန်ကျငွေ $168 million ကျသင့်ပြီး ကားငယ်တစ်စီးစာ အရွယ်ရှိပါတယ်။သူ့ဆီမှာပါတဲ့ 3200 MP camera ရုပ်ထွက်ကြည်လင်ပြတ်သားမှုဟာ 4K screen ပေါင်း 400 ခန့်ကိုပြသနိုင်တဲ့အထိ ရိုက်ကူးနိုင်တာမို့ ခေတ်မီနည်းပညာအသစ်တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။လူသားတွေထီထွင်ခဲ့သမျှ ထဲမှာ လောလောဆယ် အကြီးဆုံးနဲ့ခေတ်အမှီဆုံး တယ်လီစကုတ်ကြီးတစ်ခုလည်းဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုနည်းပညာအသစ်ကိုUSA နိုင်ငံက စွမ်းအင်ဝန်ကြီးဌာန(DOE) နဲ့ အမျိုးသားသိပ္ပံဖက်ဒေရေးရှင်း (NDF ) တို့ကပူးပေါင်းပြီး ဆယ်စုနှစ်တစ်ခုထီထွင်ပြီးတော့ အောင်မြင်စွာအကောင်အထည်ဖော်နိုင်ခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ဒါ့အပြင်သူ့မှာ ပါဝင်တဲ့ Filter ခြောက်ခုကိုသုံးပြီး Ultraviolet ကနေ Near infrared အဆင့်ရှိတဲ့ အလင်းရဲ့ ရောင်စဉ်တွေကို ဖမ်းယူရရှိနိုင်တာမို့ မြေပေါ် သုံးတယ်လီစကုတ်ဌာနတစ်ခုအနေနဲ့ အစွမ်းထက်တဲ့ နည်းစနစ်ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလို တယ်လီစကုတ်ကင်မရာတွေသုံးပြီး ဆယ်နှစ်ကြာအာကာသမိုးကောင်းကင်ကြီးရဲ့ ညအချိန်တွေကိုလေ့လာမှာဖြစ်ပါတယ်။
သူရဲ့ ၃၉ စက္ကန့်ကို တစ်ခါ ပုံရိပ်ဖမ်းယူနိုင်တဲ့ အရည်အသွေးကြောင့် တစ်ညကို ပုံရိပ်ပေါင်း ၈၀၀ ကျော်နဲ့ တောင်ကမ္ဘာခြမ်းရဲ့ အာကာသမိုးကောင်းကင်တစ်ခုလုံးကို ၃/၄ ညထဲနဲ့ ဖမ်းယူနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။
ဒါလ်ိုခေတ်မီနည်းပညာတွေက အဝေးဆုံးမှာရှိတဲ့ မှိန်ဖျော့နေတဲ့ အရာဝတ္ထုတွေကနေ လာတဲ့ အလင်းရောင်ကိုပါ ဖမ်းယူပြီး ဒစ်ဂျစ်တယ်ဒေတာအဖြစ် ပြောင်းလဲပေးပါတယ်။ပိုမိုအသေးစိတ်သလို ဖမ်းယူရရှိတဲ့ ဒေတာတွေကလည်းများပြားတာကြောင့် ညတစ်ညကို 20TB ခန့် data တွေရရှိပါတယ်။
အခြား တယ်လီစကုတ်တွေက ကောင်းကင်ယံရဲ့ သေးငယ်တဲ့ အပိုင်းတွေကိုပဲ အသေးစိတ်ကြည့်ရှုနိုင်ပေမယ့် Vera C. Rubin ရဲ့ အဓိကရည်ရွယ်ချက်ကတော့ ညကောင်းကင်ယံတစ်ခုလုံးကို အကြိမ်ကြိမ် အလျင်အမြန် စစ်တမ်းကောက်ယူဖို့ ဖြစ်ပါတယ်။ သူဟာ ကောင်းကင်ယံရဲ့ ကြီးမားတဲ့အပိုင်းကို တစ်ချိန်တည်းမှာ မြင်နိုင်စွမ်းရှိပြီး ၃ ရက်တစ်ကြိမ် ကောင်းကင်ယံတစ်ခုလုံးကို ပုံရိပ်အသစ်တွေ ရိုက်ကူးနိုင်စွမ်းရှိပါတယ်။ ဒါဟာ "Time Domain Astronomy" လို့ခေါ်တဲ့ အချိန်နဲ့အမျှ ပြောင်းလဲနေတဲ့ အာကာသဖြစ်ရပ်တွေကို လေ့လာဖို့အတွက် အလွန်အရေးပါပါတယ်။
ဒီကနေ Supernova ဖြစ်စဉ်ပေါင်း ၁၀ သန်းခန့် ဂလက်ဆီစုစုပေါင်း ဘီလျံ ၂၀ ခန့်ကို ရိုက်ယူလေ့လာမှာလည်းဖြစ်ပါတယ်။
နောက်ပြီးလာမယ့်ဆယ်စုနှစ်အတွင်းမှာ ကမ္ဘာကိုချဉ်းကပ်လာနိုင်မယ့် အန္တရာယ်ကြီးတဲ့ ဥက္ကာခဲပျံတွေရဲ့ ရန်ကနေ 90% လောက် ကို ကြိုတင်သိရှိနိုင်အောင်လည်းစွမ်းဆောင်ပေးနိုင်မှာဖြစ်ပါတယ်။
လာမယ့် ဒီဇင်ဘာလမှာ စတင်လည်ပတ်မှာဖြစ်ပေမယ့် သူ့ရဲ့လုပ်နိုင်စွမ်းကို စမ်းသပ်တဲ့ အနေနဲ့ စတင်ပြီး testing run လုပ်တာဖြစ်ပါတယ်။ဒီကနေ ရလာမယ့်ပုံတွေကို အများပြည်သူကို ပထမဆုံးချပြမှာကို ကျွန်တော်တို့လေ့လာခွင့်ရမှာဖြစ်ပါတယ်။ဒီကနေရမယ့် Data အချက်အလက်တွေဟာ JWST telescope ကြီးစတင်ရိုက်ယူနိုင်ခဲ့စဉ်က ပုံရိပ်တွေလိုရှင်းလင်းပြတ်သားမယ်လို့ မျှော်လင့်ရပါတယ်။
ဒီတယ်လီစကုတ် ဌာနကြီးတစ်ခုလုံးအတွက် စုစုပေါင်းကုန်ကျငွေကတော့ USD ၁.၉ billion နဲ့ နှစ်စဉ်လည်ပတ်စရိတ် $ သန်း ၁၀၀ ခန့်ရှိပြီး သူရဲ့ operation အချိန်ဆယ်နှစ်တာကာလအတွင်း မှာ များပြားလှတဲ့ အာကာသလေ့လာသူတွေနဲ့ ပညာရှင်တွေကို များစွာအထောက်အကူဖြစ်မယ့် အချက်အလက်တွေကို ယူဆောင်လာမှာဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုအဆင့်မြင့် ကင်မရာစနစ်တွေ​ကြောင့် Vera C. Rubin တယ်လီစကုတ်ဟာ မှောင်မိုက်နေတဲ့ ဒြပ်စင် (Dark Matter) နဲ့ မှောင်မိုက်နေတဲ့ စွမ်းအင် (Dark Energy) လို စကြာဝဠာရဲ့ ထူးခြားဆန်းကြယ်တဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေကို လေ့လာတဲ့နေရာတွေနဲ့ ဂြိုဟ်သိမ်ဂြိုဟ်မွှားတွေနဲ့ ကြယ်တာရာတွေရဲ့ ရွေ့လျားမှုတွေကို ခြေရာခံရာမှာ၊ စကြဝဠာရဲ့ ကြီးထွားပြန့်ကားပုံကို ပိုမိုနားလည်နိုင်ဖို့ရာမှာ သိပ္ပံပညာရှင်တွေကို များစွာ အထောက်အကူပြုပါလိမ့်မယ်။