#end

ကမ္ဘာက အလုံးကြီးမို့လို့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်တခုက တနေရာမှာ အဲဒီလို ဆွဲချတဲ့အခါ တခြားနေရာက ကျောက်ချပ်တွေကလည်း အနည်းနဲ့အများ ဆွဲဆန့်ခံရတယ်။ အဲဒီ့မှာ နဂိုတည်းက ပါးနေတဲ့ ကျောက်ချပ်နေရာတွေဆိုရင် ပြဲထွက်သွားတယ်။ ပေါင်မုန့်ကို ညင်သာစွာ ဆွဲဖြဲတဲ့အခါ ချိုင့်ခွက်ဖြစ်နေတဲ့နေရာလေးတွေက ပေါက်ကုန်သလိုပေါ့။ အဲဒီ့နေရာတွေမှာ အကာသားထဲက ကျောက်ပူက တိုးထွက်တယ်။ ဘာလို့တိုးထွက်လဲဆိုတော့ တခြားတဘက်မှာ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်က အောက်ကို တိုးဝင်တယ်ကိုး။ ကမ္ဘာက အလုံးကြီးဆိုတော့ ကျောက်သားတချို့က တနေရာမှာ တိုးဝင်ရင်၊ အာခိမိဒိစ် နိယာမအတိုင်းပဲ တခြားတနေရာက အလေးချိန်တူတဲ့ ကျောက်ပမာဏက တိုးထွက်ရမယ်ကိုး။
အဲဒီ့နေရာတွေက အပူချိန် မြင့်နေသေးပြီး ရုတ်တရက် ဖိအားလျော့သွားတာကြောင့် အကာသား ကျောက်တွေက ချော်ရည်ဖြစ်ကုန်တယ်။ (အဲဒီ့တော့မှ ချော်ရည်ဖြစ်သွားတာပါ။) ချော်ရည်ထဲက လေးတဲ့အရာတွေက အောက်မှာ ကျန်ခဲ့တဲ့အခါ သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ် သို့မဟုတ် တိုက်ကျောက်ချပ်အတွက် ကျောက်သား အသစ်တွေ ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။ ရွှံ့ပေါ်မှာ မတ်တပ်ရပ်တဲ့အခါ ခြေချောင်းတွေကြားထဲက ရွှံ့က တိုးထွက်လာသလိုပေါ့။ ရွှံ့က သူ့ဘာသာ တိုးထွက်တာ မဟုတ်ပါ။ ကိုယ်က ရွှံ့ထဲကို သွားနင်းလို့ တိုးထွက်တာ ဖြစ်ပါတယ်။
အဲဒီ့ဖြစ်စဉ်ကို အကြောင်းနဲ့ အကျိုး ပြောင်းပြန်တွေးတဲ့အခါ လစ်သိုစဖီးယားကျောက်ချပ်ကို အလယ်ကနေ ချော်ရည်က ထိုးခွဲလို့ပဲ ကျောက်ချပ်တွေ ကွဲကွာရသယောင် နားလည်လွဲကုန်ရပါတယ်။ ဘူမိကျောက်ချပ်/ပေါင်မုန့်ကို အလယ်ကနေ ထိုးခွဲတာ မဟုတ်ပါ။ ဘေးကနေ ဆွဲချလိုက်လို့ အလယ်က ကွဲပြဲသွားရတာ ဖြစ်ပါတယ်။
တိုးထွက်တဲ့ ကျောက်သားတွေက အတ္တလန်တိတ်သမုဒ္ဒရာ အလယ်က အဏ္ဏဝါကုန်းမြင့်တန်းလို ပထဝီလက္ခဏာတွေ အဖြစ် မြင်ရပါတယ်။ အဲဒီ့ အဏ္ဏဝါကုန်းမြင့်တန်းကလည်း သူ့အလေးချိန်နဲ့ပဲ ဘေးဘက်ကို တွန်းချတာကြောင့် သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်က ဘေးကို ဖြန့်ထွက်ပါတယ်။ အဲဒီ့ အင်အားကိုတော့ ကုန်းမြင့်တန်း၏ တွန်းချအား (ridge push) လို့ခေါ်တယ်။ ယနေ့ ကမ္ဘာမှာဆိုရင် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ ပတ်ပတ်လည်က ဆွဲချဇုံတွေကြောင့် အာရှနဲ့ မြောက်အမေရိကက အချင်းချင်း နီးကပ်လာနေတယ်။ ရွှံ့ထဲကို နင်းချလိုက်တဲ့နေရာပေါ့။ အဲဒီ့အချိန် ကမ္ဘာရဲ့ တခြားတဘက်က အတ္တလန်တိတ် နဲ့ အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာတွေမှာတော့ ကျောက်သားအသစ်က အဏ္ဏဝါကုန်းမြင့်တန်းတွေ အနေနဲ့ ပြန်တိုးထွက်ပြီး ဘေးကို တွန်းချနေတယ်။ အဲဒီလို တွန်းချတာက ပစိဖိတ်ဘက်က ဆွဲချလို့ ဖြစ်လာတဲ့ နေရာလွတ်မှာ အလိုက်သင့် ဖြည့်ဝင်ရုံသာ ဖြစ်လို့၊ ကုန်းမြင့်တန်း၏ တွန်းချအားဟာ ပလိပ်တက်တွန်းနစ် လှုပ်ရှားမှုတွေရဲ့ (၁၀)ရာခိုင်နှုန်းသာလျှင် ဖြစ်တယ်လို့ ကျွန်တော်တို့ သိရပါတယ်။
ပလိပ်တက်တွန်းနစ် ဖြစ်စဉ်အကြောင်းကို ကျွန်တော့်စာမူထဲက "အခန်း (၂) - သက်ဝင်လှုပ်ရှား ပထဝီမြေသား" မှာ ယခုထက်ပိုပြီး ပြည့်စုံစွာ ဖတ်ရှုနိုင်ပါတယ်။
https://kyawzwarlynnpublicatio....ns.wordpress.com/...

#ဆက်ရန်ရှိ

(၃) အကာသား ဆိုတာ အရည် မဟုတ်ပါ။
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ် အကြောင်း ဆွေးနွေးတဲ့အခါ အကာသား (mantle) ကို မပြောမဖြစ် ပြောကြရပါတယ်။ အင်္ဂလိပ်လို ရေးသားတာကော၊ မြန်မာလို ပညာပေးရေးသားတာကောမှာ မကြာခဏ မှားတတ်တဲ့ အရာကတော့ အကာသားကို ကျောက်ပူရည်၊ ချော်ရည် အဖြစ် ပုံဖော်တာပါပဲ။ ဘာသာရေးကျမ်းစာတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ဖို့ စိတ်ထက်သန်သူများဆိုရင် အဲဒါကို ဖတ်ပြီးရင်၊ ကမ္ဘာမြေထု အောက်မှာ သမုဒ္ဒရာနဲ့ လေထုတွေ အထပ်ထပ် ရှိတယ်ဆိုတဲ့ ဒဏ္ဏာရီလာ စကြဝဠာဗေဒ အယူအဆတွေနဲ့ပါ ပေါင်းစပ်ဖို့ ကြိုးစားကြတဲ့အထိပါပဲ။
ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်လည်း ၂၀၁၉ မတိုင်ခင်ကအထိ အကာသားကို အရည်လို့ ထင်ခဲ့တယ်။ အပေါ်ခွံပေါ်က လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက အကာသား ချော်ရည်ပေါ်မှာ ပေါလောမျောနေတယ်လို့ မှတ်ယူဖူးပါတယ်။ အဲဒါ မမှန်ပါဘူး။
ဘူမိဗေဒက ပြောတာက အကာသားမှာ အလွှာနှစ်ခု ရှိတယ်တဲ့။ အပေါ်ပိုင်းက ရှေ့မှာ တွေ့ခဲ့တဲ့ ကျောက်မာအကာသား (လစ်သိုစဖီးယားရဲ့ အကာသား - lithospheric mantle) ပါ။ အကာသားရဲ့ အောက်ပိုင်း (lower mantle) ကလည်း ကျောက်သားပါပဲ။ ဒါပေမယ့် ဒီနေရာမှာ ကျောက်သားတွေက လှုပ်ရှားတဲ့အခါ အစိုင်အခဲလို ကြွပ်ဆပ်မှု မရှိဘူး။ အစိုင်အခဲလို ပြုမူမယ့်အစား အရည်ကဲ့သို့ ပြုမူတယ်။ အရည်အစစ်တော့ မဟုတ်ဘူးပေါ့။ အစိုင်အခဲလို မပြုမူတာကြောင့် ကြွပ်ဆပ်မှု မရှိဘူး။ လှုပ်ရှားမှုတိုင်းက ဖြည်းဖြည်းမှန်မှန် ဖြစ်ပေါ်တယ်။ စုပြီးမှ တချက်တချက် တုံ့ဆိုင်းဆိုင်း မလှုပ်တာကြောင့် ငလျင်တွေ မဖြစ်ပေါ်ဘူး။ အကာသားရဲ့ အောက်ပိုင်းကို ချော်ရည်လို့ ပြောမယ့်အစား "ပျင်းတွဲတွဲ ကျောက်ပူ" (viscous hot rock) လို့ ခေါ်ရမှာပေါ့။
အဲဒါကို ပိုရှုပ်သွားစေတဲ့ ဝေါဟာရက အက်စသန်နိုစဖီးယား (asthenosphere) အလွှာပါ။ အဲဒါက ကျောက်မာ အကာသားနဲ့ အကာသားအောက်ပိုင်း ကြားက အလွှာကို ရည်ညွှန်းတယ်။ အကာသား အောက်ပိုင်း (lower mantle) က ကျောက်မာ အကာသား (lithospheric mantle) ထက် ပျော့ပျောင်းတယ်။ ဒါပေမယ့် အက်စသန်နိုစဖီးယားက အကာသားအောက်ပိုင်းထက်ကို ပျော့ပျောင်းပါတယ်။ astheno ဆိုတာ အားပျော့ခြင်း လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ ဘာလို့ အဲဒီ့နေရာက ကျောက်တွေ အပျော့ပျောင်းဆုံး ဖြစ်နေရပါသလဲ။ အဖြေကတော့ မြေဖိအားနဲ့ အပူချိန်ကြောင့်ပါ။ အဲဒီ့မြေအနက်မှာ မြေဖိအားက သိသိသာသာ လျော့သွားတယ်။ ဒါပေမယ့် အပူချိန်က အချိုးကျ လိုက်မလျော့သေးဘူး။ ကျောက်တွေက ဖိအားလျော့ရင်၊ သို့မဟုတ် အပူချိန် မြင့်လာရင် မကြွပ်ဆပ်ဘဲ ပျော့လာတယ်ကိုး။ သူ့အပေါ်က လစ်သိုစဖီးယားမှာကျတော့ ဖိအားက သိပ်မလျော့သေးဘဲနဲ့ အပူချိန်က အများကြီး ထပ်လျော့သွားတော့ ပြန်ကြွပ်ဆပ်သွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အကာသားအောက်ပိုင်းနဲ့ လစ်သိုစဖီးယားကြားမှာ အဲဒီ့ "ကျောက်ပျော့အကာသား" လွှာ ရှိနေလို့လည်း လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက တက်တွန်းနစ်ဖြစ်စဉ်အတိုင်း လွယ်ကူစွာ ရွေ့လျားနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီမှာ သတိထားရမှာက အက်စသန်နိုစဖီးယားကလည်း ချော်ရည်၊ ကျောက်ပူရည် မဟုတ်ပါ။ ကြွပ်ဆပ်မှုနဲ့ ပျင်းတွဲမှု ဒီဂရီမှာ အကာသား အောက်ပိုင်းထက်တောင် ပျင်းတွဲတဲ့ဘက်ကို ပိုရောက်တဲ့ အစိုင်အခဲသာ ဖြစ်ပါတယ်။
ပြန်အနှစ်ချုပ်ရရင် အကာသားဆိုတာ "အရည်ကဲ့သို့" ပျော့ပျောင်းစွာ စီးဆင်းနိုင်တဲ့ ကျောက်အစိုင်အခဲ အလွှာလို့ ဖော်ပြမှ တိကျမှန်ကန်ပါမယ်။
(၄) ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ကို အောက်က အပူချိန်တခုတည်းက မောင်းနှင်တာ မဟုတ်ပါ
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ကို ဆွေးနွေးတဲ့အခါ ကွဲထွက်နယ်နမိတ်တွေကို ဖော်ပြလေ့ရှိတယ်။ အကာသားထဲက ကျောက်ပူစီးကြောင်းတွေက လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ အောက် (ပလိပ်ချပ် မဟုတ်ဘူးနော်၊ ပလိပ်ချပ်ဆိုတာ ရွေ့လျားမှုကို ဖော်ပြတဲ့ ပညတ်ချက်သာ ဖြစ်တယ်) ကို ထိုးခွဲတဲ့အခါ ပြတ်ရွေ့ချိုင့်ဝှမ်းတွေ၊ အဏ္ဏဝါ ကုန်းမြင့်တန်းတွေ ဖြစ်ပေါ်တယ်လို့ ရေးသားလေ့ရှိတယ်။
အဲဒါ အယူအဆဟောင်းပါ။ နေပြောက်တွေက ငလျင် ဖြစ်နိုင်တယ်ဆိုတာ ယုတ္တိမရှိဘူး မဆိုထားနဲ့၊ ဘူမိသုတေသီတွေကတော့ အကာသားထဲက ကျောက်ပူစီးကြောင်းတွေကတောင် ဘူမိကျောက်ချပ်တွေကို ရွေ့လျားစေဖို့ အင်အားမရှိဘူးလို့ ဆိုပါတယ်။ ဒါဖြင့်ရင် ဘူမိကျောက်ချပ်တွေ ကို ဘယ်အင်အားက ရွေ့လျားစေတာပါလဲ။
ယနေ့ခေတ် ဘူမိဗေဒက ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ဖြစ်စဉ်ဟာ ကမ္ဘာ့အတွင်းက အပူချိန်နဲ့ မြေဆွဲအားကနေ ပေါင်းစပ် မောင်းနှင်တဲ့ ဖြစ်စဉ်လို့ ဆိုပါတယ်။ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်က သိပ်သည်းပြီး လေးတယ် မဟုတ်လား။ သူက ပူပူနွေးနွေး ဖြစ်တည်ခါစမှာ ဆိုရင် ချက်ချင်း မမြုပ်ဆင်းသေးဘူး။ ပူတော့ ပွနေသေးတယ်ကိုး။ ဥပမာ အမေရိကန် အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်း တလျှောက်က အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်နဲ့ မြောက်အမေရိကတိုက် ထိတဲ့နေရာမှာ သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်က အောက်ကိုမှ လျှိုမဆင်းတာပဲ။ ဒါပေမယ့် နှစ်သန်း ဒါဇင်အနည်းငယ် ကြာပြီးတဲ့အခါမှာ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် အေးသွားရင်တော့ စတင် မြုပ်ဆင်းပါတော့တယ်။
သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် မြုပ်ဆင်းတာဟာ တိုက်ကုန်းမြေက သူ့အပေါ်က တက်စီးလို့ မဟုတ်ပါ။ သူကိုယ်၌က လေးလာလို့ လိုလိုလားလားပဲ တိုက်ကုန်းမြေအောက်ကို လျှိုဝင်သွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီလို လျှိုဝင်ရာကနေ နောက်မှ ကျန်ခဲ့တဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်တခုလုံးကို ဆွဲချတယ်။ စောင်တထည်ကို ကြိုးတန်းမှာ လှန်းတဲ့အခါ တဘက်က ပိုလေး၊ ပိုရှည်နေရင် စောင်တခုလုံးကို ဆွဲချတယ်မို့လား။ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် လျှိုဝင်ခြင်း (subduction) ဖြစ်စဉ်က အဲဒီ့အတိုင်းဖြစ်တာပါ။ အဲဒီ့ဖြစ်စဉ်ကို ကျောက်ချပ်၏ ဆွဲချအား (slab pull) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ ပလိပ်တက်တွန်းနစ် ဖြစ်စဉ်မှာ ပါဝင်ပတ်သက်တဲ့ ဘူမိအင်အားတွေရဲ့ (၉၀)ရာခိုင်နှုန်းက slab pull ကြောင့်လို့ သက်သေပြထားပါတယ်။

#ဆက်ရန်ရှိ

(၃) အကာသား ဆိုတာ အရည် မဟုတ်ပါ။
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ် အကြောင်း ဆွေးနွေးတဲ့အခါ အကာသား (mantle) ကို မပြောမဖြစ် ပြောကြရပါတယ်။ အင်္ဂလိပ်လို ရေးသားတာကော၊ မြန်မာလို ပညာပေးရေးသားတာကောမှာ မကြာခဏ မှားတတ်တဲ့ အရာကတော့ အကာသားကို ကျောက်ပူရည်၊ ချော်ရည် အဖြစ် ပုံဖော်တာပါပဲ။ ဘာသာရေးကျမ်းစာတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ဖို့ စိတ်ထက်သန်သူများဆိုရင် အဲဒါကို ဖတ်ပြီးရင်၊ ကမ္ဘာမြေထု အောက်မှာ သမုဒ္ဒရာနဲ့ လေထုတွေ အထပ်ထပ် ရှိတယ်ဆိုတဲ့ ဒဏ္ဏာရီလာ စကြဝဠာဗေဒ အယူအဆတွေနဲ့ပါ ပေါင်းစပ်ဖို့ ကြိုးစားကြတဲ့အထိပါပဲ။
ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်လည်း ၂၀၁၉ မတိုင်ခင်ကအထိ အကာသားကို အရည်လို့ ထင်ခဲ့တယ်။ အပေါ်ခွံပေါ်က လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက အကာသား ချော်ရည်ပေါ်မှာ ပေါလောမျောနေတယ်လို့ မှတ်ယူဖူးပါတယ်။ အဲဒါ မမှန်ပါဘူး။
ဘူမိဗေဒက ပြောတာက အကာသားမှာ အလွှာနှစ်ခု ရှိတယ်တဲ့။ အပေါ်ပိုင်းက ရှေ့မှာ တွေ့ခဲ့တဲ့ ကျောက်မာအကာသား (လစ်သိုစဖီးယားရဲ့ အကာသား - lithospheric mantle) ပါ။ အကာသားရဲ့ အောက်ပိုင်း (lower mantle) ကလည်း ကျောက်သားပါပဲ။ ဒါပေမယ့် ဒီနေရာမှာ ကျောက်သားတွေက လှုပ်ရှားတဲ့အခါ အစိုင်အခဲလို ကြွပ်ဆပ်မှု မရှိဘူး။ အစိုင်အခဲလို ပြုမူမယ့်အစား အရည်ကဲ့သို့ ပြုမူတယ်။ အရည်အစစ်တော့ မဟုတ်ဘူးပေါ့။ အစိုင်အခဲလို မပြုမူတာကြောင့် ကြွပ်ဆပ်မှု မရှိဘူး။ လှုပ်ရှားမှုတိုင်းက ဖြည်းဖြည်းမှန်မှန် ဖြစ်ပေါ်တယ်။ စုပြီးမှ တချက်တချက် တုံ့ဆိုင်းဆိုင်း မလှုပ်တာကြောင့် ငလျင်တွေ မဖြစ်ပေါ်ဘူး။ အကာသားရဲ့ အောက်ပိုင်းကို ချော်ရည်လို့ ပြောမယ့်အစား "ပျင်းတွဲတွဲ ကျောက်ပူ" (viscous hot rock) လို့ ခေါ်ရမှာပေါ့။
အဲဒါကို ပိုရှုပ်သွားစေတဲ့ ဝေါဟာရက အက်စသန်နိုစဖီးယား (asthenosphere) အလွှာပါ။ အဲဒါက ကျောက်မာ အကာသားနဲ့ အကာသားအောက်ပိုင်း ကြားက အလွှာကို ရည်ညွှန်းတယ်။ အကာသား အောက်ပိုင်း (lower mantle) က ကျောက်မာ အကာသား (lithospheric mantle) ထက် ပျော့ပျောင်းတယ်။ ဒါပေမယ့် အက်စသန်နိုစဖီးယားက အကာသားအောက်ပိုင်းထက်ကို ပျော့ပျောင်းပါတယ်။ astheno ဆိုတာ အားပျော့ခြင်း လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ ဘာလို့ အဲဒီ့နေရာက ကျောက်တွေ အပျော့ပျောင်းဆုံး ဖြစ်နေရပါသလဲ။ အဖြေကတော့ မြေဖိအားနဲ့ အပူချိန်ကြောင့်ပါ။ အဲဒီ့မြေအနက်မှာ မြေဖိအားက သိသိသာသာ လျော့သွားတယ်။ ဒါပေမယ့် အပူချိန်က အချိုးကျ လိုက်မလျော့သေးဘူး။ ကျောက်တွေက ဖိအားလျော့ရင်၊ သို့မဟုတ် အပူချိန် မြင့်လာရင် မကြွပ်ဆပ်ဘဲ ပျော့လာတယ်ကိုး။ သူ့အပေါ်က လစ်သိုစဖီးယားမှာကျတော့ ဖိအားက သိပ်မလျော့သေးဘဲနဲ့ အပူချိန်က အများကြီး ထပ်လျော့သွားတော့ ပြန်ကြွပ်ဆပ်သွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အကာသားအောက်ပိုင်းနဲ့ လစ်သိုစဖီးယားကြားမှာ အဲဒီ့ "ကျောက်ပျော့အကာသား" လွှာ ရှိနေလို့လည်း လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက တက်တွန်းနစ်ဖြစ်စဉ်အတိုင်း လွယ်ကူစွာ ရွေ့လျားနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီမှာ သတိထားရမှာက အက်စသန်နိုစဖီးယားကလည်း ချော်ရည်၊ ကျောက်ပူရည် မဟုတ်ပါ။ ကြွပ်ဆပ်မှုနဲ့ ပျင်းတွဲမှု ဒီဂရီမှာ အကာသား အောက်ပိုင်းထက်တောင် ပျင်းတွဲတဲ့ဘက်ကို ပိုရောက်တဲ့ အစိုင်အခဲသာ ဖြစ်ပါတယ်။
ပြန်အနှစ်ချုပ်ရရင် အကာသားဆိုတာ "အရည်ကဲ့သို့" ပျော့ပျောင်းစွာ စီးဆင်းနိုင်တဲ့ ကျောက်အစိုင်အခဲ အလွှာလို့ ဖော်ပြမှ တိကျမှန်ကန်ပါမယ်။
(၄) ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ကို အောက်က အပူချိန်တခုတည်းက မောင်းနှင်တာ မဟုတ်ပါ
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ကို ဆွေးနွေးတဲ့အခါ ကွဲထွက်နယ်နမိတ်တွေကို ဖော်ပြလေ့ရှိတယ်။ အကာသားထဲက ကျောက်ပူစီးကြောင်းတွေက လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ အောက် (ပလိပ်ချပ် မဟုတ်ဘူးနော်၊ ပလိပ်ချပ်ဆိုတာ ရွေ့လျားမှုကို ဖော်ပြတဲ့ ပညတ်ချက်သာ ဖြစ်တယ်) ကို ထိုးခွဲတဲ့အခါ ပြတ်ရွေ့ချိုင့်ဝှမ်းတွေ၊ အဏ္ဏဝါ ကုန်းမြင့်တန်းတွေ ဖြစ်ပေါ်တယ်လို့ ရေးသားလေ့ရှိတယ်။
အဲဒါ အယူအဆဟောင်းပါ။ နေပြောက်တွေက ငလျင် ဖြစ်နိုင်တယ်ဆိုတာ ယုတ္တိမရှိဘူး မဆိုထားနဲ့၊ ဘူမိသုတေသီတွေကတော့ အကာသားထဲက ကျောက်ပူစီးကြောင်းတွေကတောင် ဘူမိကျောက်ချပ်တွေကို ရွေ့လျားစေဖို့ အင်အားမရှိဘူးလို့ ဆိုပါတယ်။ ဒါဖြင့်ရင် ဘူမိကျောက်ချပ်တွေ ကို ဘယ်အင်အားက ရွေ့လျားစေတာပါလဲ။
ယနေ့ခေတ် ဘူမိဗေဒက ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ဖြစ်စဉ်ဟာ ကမ္ဘာ့အတွင်းက အပူချိန်နဲ့ မြေဆွဲအားကနေ ပေါင်းစပ် မောင်းနှင်တဲ့ ဖြစ်စဉ်လို့ ဆိုပါတယ်။ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်က သိပ်သည်းပြီး လေးတယ် မဟုတ်လား။ သူက ပူပူနွေးနွေး ဖြစ်တည်ခါစမှာ ဆိုရင် ချက်ချင်း မမြုပ်ဆင်းသေးဘူး။ ပူတော့ ပွနေသေးတယ်ကိုး။ ဥပမာ အမေရိကန် အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်း တလျှောက်က အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်နဲ့ မြောက်အမေရိကတိုက် ထိတဲ့နေရာမှာ သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်က အောက်ကိုမှ လျှိုမဆင်းတာပဲ။ ဒါပေမယ့် နှစ်သန်း ဒါဇင်အနည်းငယ် ကြာပြီးတဲ့အခါမှာ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် အေးသွားရင်တော့ စတင် မြုပ်ဆင်းပါတော့တယ်။
သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် မြုပ်ဆင်းတာဟာ တိုက်ကုန်းမြေက သူ့အပေါ်က တက်စီးလို့ မဟုတ်ပါ။ သူကိုယ်၌က လေးလာလို့ လိုလိုလားလားပဲ တိုက်ကုန်းမြေအောက်ကို လျှိုဝင်သွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီလို လျှိုဝင်ရာကနေ နောက်မှ ကျန်ခဲ့တဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်တခုလုံးကို ဆွဲချတယ်။ စောင်တထည်ကို ကြိုးတန်းမှာ လှန်းတဲ့အခါ တဘက်က ပိုလေး၊ ပိုရှည်နေရင် စောင်တခုလုံးကို ဆွဲချတယ်မို့လား။ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် လျှိုဝင်ခြင်း (subduction) ဖြစ်စဉ်က အဲဒီ့အတိုင်းဖြစ်တာပါ။ အဲဒီ့ဖြစ်စဉ်ကို ကျောက်ချပ်၏ ဆွဲချအား (slab pull) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ ပလိပ်တက်တွန်းနစ် ဖြစ်စဉ်မှာ ပါဝင်ပတ်သက်တဲ့ ဘူမိအင်အားတွေရဲ့ (၉၀)ရာခိုင်နှုန်းက slab pull ကြောင့်လို့ သက်သေပြထားပါတယ်။

#ဆက်ရန်ရှိ

(၃) အကာသား ဆိုတာ အရည် မဟုတ်ပါ။
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ် အကြောင်း ဆွေးနွေးတဲ့အခါ အကာသား (mantle) ကို မပြောမဖြစ် ပြောကြရပါတယ်။ အင်္ဂလိပ်လို ရေးသားတာကော၊ မြန်မာလို ပညာပေးရေးသားတာကောမှာ မကြာခဏ မှားတတ်တဲ့ အရာကတော့ အကာသားကို ကျောက်ပူရည်၊ ချော်ရည် အဖြစ် ပုံဖော်တာပါပဲ။ ဘာသာရေးကျမ်းစာတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ဖို့ စိတ်ထက်သန်သူများဆိုရင် အဲဒါကို ဖတ်ပြီးရင်၊ ကမ္ဘာမြေထု အောက်မှာ သမုဒ္ဒရာနဲ့ လေထုတွေ အထပ်ထပ် ရှိတယ်ဆိုတဲ့ ဒဏ္ဏာရီလာ စကြဝဠာဗေဒ အယူအဆတွေနဲ့ပါ ပေါင်းစပ်ဖို့ ကြိုးစားကြတဲ့အထိပါပဲ။
ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်လည်း ၂၀၁၉ မတိုင်ခင်ကအထိ အကာသားကို အရည်လို့ ထင်ခဲ့တယ်။ အပေါ်ခွံပေါ်က လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက အကာသား ချော်ရည်ပေါ်မှာ ပေါလောမျောနေတယ်လို့ မှတ်ယူဖူးပါတယ်။ အဲဒါ မမှန်ပါဘူး။
ဘူမိဗေဒက ပြောတာက အကာသားမှာ အလွှာနှစ်ခု ရှိတယ်တဲ့။ အပေါ်ပိုင်းက ရှေ့မှာ တွေ့ခဲ့တဲ့ ကျောက်မာအကာသား (လစ်သိုစဖီးယားရဲ့ အကာသား - lithospheric mantle) ပါ။ အကာသားရဲ့ အောက်ပိုင်း (lower mantle) ကလည်း ကျောက်သားပါပဲ။ ဒါပေမယ့် ဒီနေရာမှာ ကျောက်သားတွေက လှုပ်ရှားတဲ့အခါ အစိုင်အခဲလို ကြွပ်ဆပ်မှု မရှိဘူး။ အစိုင်အခဲလို ပြုမူမယ့်အစား အရည်ကဲ့သို့ ပြုမူတယ်။ အရည်အစစ်တော့ မဟုတ်ဘူးပေါ့။ အစိုင်အခဲလို မပြုမူတာကြောင့် ကြွပ်ဆပ်မှု မရှိဘူး။ လှုပ်ရှားမှုတိုင်းက ဖြည်းဖြည်းမှန်မှန် ဖြစ်ပေါ်တယ်။ စုပြီးမှ တချက်တချက် တုံ့ဆိုင်းဆိုင်း မလှုပ်တာကြောင့် ငလျင်တွေ မဖြစ်ပေါ်ဘူး။ အကာသားရဲ့ အောက်ပိုင်းကို ချော်ရည်လို့ ပြောမယ့်အစား "ပျင်းတွဲတွဲ ကျောက်ပူ" (viscous hot rock) လို့ ခေါ်ရမှာပေါ့။
အဲဒါကို ပိုရှုပ်သွားစေတဲ့ ဝေါဟာရက အက်စသန်နိုစဖီးယား (asthenosphere) အလွှာပါ။ အဲဒါက ကျောက်မာ အကာသားနဲ့ အကာသားအောက်ပိုင်း ကြားက အလွှာကို ရည်ညွှန်းတယ်။ အကာသား အောက်ပိုင်း (lower mantle) က ကျောက်မာ အကာသား (lithospheric mantle) ထက် ပျော့ပျောင်းတယ်။ ဒါပေမယ့် အက်စသန်နိုစဖီးယားက အကာသားအောက်ပိုင်းထက်ကို ပျော့ပျောင်းပါတယ်။ astheno ဆိုတာ အားပျော့ခြင်း လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ ဘာလို့ အဲဒီ့နေရာက ကျောက်တွေ အပျော့ပျောင်းဆုံး ဖြစ်နေရပါသလဲ။ အဖြေကတော့ မြေဖိအားနဲ့ အပူချိန်ကြောင့်ပါ။ အဲဒီ့မြေအနက်မှာ မြေဖိအားက သိသိသာသာ လျော့သွားတယ်။ ဒါပေမယ့် အပူချိန်က အချိုးကျ လိုက်မလျော့သေးဘူး။ ကျောက်တွေက ဖိအားလျော့ရင်၊ သို့မဟုတ် အပူချိန် မြင့်လာရင် မကြွပ်ဆပ်ဘဲ ပျော့လာတယ်ကိုး။ သူ့အပေါ်က လစ်သိုစဖီးယားမှာကျတော့ ဖိအားက သိပ်မလျော့သေးဘဲနဲ့ အပူချိန်က အများကြီး ထပ်လျော့သွားတော့ ပြန်ကြွပ်ဆပ်သွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အကာသားအောက်ပိုင်းနဲ့ လစ်သိုစဖီးယားကြားမှာ အဲဒီ့ "ကျောက်ပျော့အကာသား" လွှာ ရှိနေလို့လည်း လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက တက်တွန်းနစ်ဖြစ်စဉ်အတိုင်း လွယ်ကူစွာ ရွေ့လျားနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီမှာ သတိထားရမှာက အက်စသန်နိုစဖီးယားကလည်း ချော်ရည်၊ ကျောက်ပူရည် မဟုတ်ပါ။ ကြွပ်ဆပ်မှုနဲ့ ပျင်းတွဲမှု ဒီဂရီမှာ အကာသား အောက်ပိုင်းထက်တောင် ပျင်းတွဲတဲ့ဘက်ကို ပိုရောက်တဲ့ အစိုင်အခဲသာ ဖြစ်ပါတယ်။
ပြန်အနှစ်ချုပ်ရရင် အကာသားဆိုတာ "အရည်ကဲ့သို့" ပျော့ပျောင်းစွာ စီးဆင်းနိုင်တဲ့ ကျောက်အစိုင်အခဲ အလွှာလို့ ဖော်ပြမှ တိကျမှန်ကန်ပါမယ်။
(၄) ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ကို အောက်က အပူချိန်တခုတည်းက မောင်းနှင်တာ မဟုတ်ပါ
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ကို ဆွေးနွေးတဲ့အခါ ကွဲထွက်နယ်နမိတ်တွေကို ဖော်ပြလေ့ရှိတယ်။ အကာသားထဲက ကျောက်ပူစီးကြောင်းတွေက လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ အောက် (ပလိပ်ချပ် မဟုတ်ဘူးနော်၊ ပလိပ်ချပ်ဆိုတာ ရွေ့လျားမှုကို ဖော်ပြတဲ့ ပညတ်ချက်သာ ဖြစ်တယ်) ကို ထိုးခွဲတဲ့အခါ ပြတ်ရွေ့ချိုင့်ဝှမ်းတွေ၊ အဏ္ဏဝါ ကုန်းမြင့်တန်းတွေ ဖြစ်ပေါ်တယ်လို့ ရေးသားလေ့ရှိတယ်။
အဲဒါ အယူအဆဟောင်းပါ။ နေပြောက်တွေက ငလျင် ဖြစ်နိုင်တယ်ဆိုတာ ယုတ္တိမရှိဘူး မဆိုထားနဲ့၊ ဘူမိသုတေသီတွေကတော့ အကာသားထဲက ကျောက်ပူစီးကြောင်းတွေကတောင် ဘူမိကျောက်ချပ်တွေကို ရွေ့လျားစေဖို့ အင်အားမရှိဘူးလို့ ဆိုပါတယ်။ ဒါဖြင့်ရင် ဘူမိကျောက်ချပ်တွေ ကို ဘယ်အင်အားက ရွေ့လျားစေတာပါလဲ။
ယနေ့ခေတ် ဘူမိဗေဒက ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ဖြစ်စဉ်ဟာ ကမ္ဘာ့အတွင်းက အပူချိန်နဲ့ မြေဆွဲအားကနေ ပေါင်းစပ် မောင်းနှင်တဲ့ ဖြစ်စဉ်လို့ ဆိုပါတယ်။ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်က သိပ်သည်းပြီး လေးတယ် မဟုတ်လား။ သူက ပူပူနွေးနွေး ဖြစ်တည်ခါစမှာ ဆိုရင် ချက်ချင်း မမြုပ်ဆင်းသေးဘူး။ ပူတော့ ပွနေသေးတယ်ကိုး။ ဥပမာ အမေရိကန် အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်း တလျှောက်က အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်နဲ့ မြောက်အမေရိကတိုက် ထိတဲ့နေရာမှာ သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်က အောက်ကိုမှ လျှိုမဆင်းတာပဲ။ ဒါပေမယ့် နှစ်သန်း ဒါဇင်အနည်းငယ် ကြာပြီးတဲ့အခါမှာ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် အေးသွားရင်တော့ စတင် မြုပ်ဆင်းပါတော့တယ်။
သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် မြုပ်ဆင်းတာဟာ တိုက်ကုန်းမြေက သူ့အပေါ်က တက်စီးလို့ မဟုတ်ပါ။ သူကိုယ်၌က လေးလာလို့ လိုလိုလားလားပဲ တိုက်ကုန်းမြေအောက်ကို လျှိုဝင်သွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီလို လျှိုဝင်ရာကနေ နောက်မှ ကျန်ခဲ့တဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်တခုလုံးကို ဆွဲချတယ်။ စောင်တထည်ကို ကြိုးတန်းမှာ လှန်းတဲ့အခါ တဘက်က ပိုလေး၊ ပိုရှည်နေရင် စောင်တခုလုံးကို ဆွဲချတယ်မို့လား။ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် လျှိုဝင်ခြင်း (subduction) ဖြစ်စဉ်က အဲဒီ့အတိုင်းဖြစ်တာပါ။ အဲဒီ့ဖြစ်စဉ်ကို ကျောက်ချပ်၏ ဆွဲချအား (slab pull) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ ပလိပ်တက်တွန်းနစ် ဖြစ်စဉ်မှာ ပါဝင်ပတ်သက်တဲ့ ဘူမိအင်အားတွေရဲ့ (၉၀)ရာခိုင်နှုန်းက slab pull ကြောင့်လို့ သက်သေပြထားပါတယ်။

#ဆက်ရန်ရှိ

(၃) အကာသား ဆိုတာ အရည် မဟုတ်ပါ။
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ် အကြောင်း ဆွေးနွေးတဲ့အခါ အကာသား (mantle) ကို မပြောမဖြစ် ပြောကြရပါတယ်။ အင်္ဂလိပ်လို ရေးသားတာကော၊ မြန်မာလို ပညာပေးရေးသားတာကောမှာ မကြာခဏ မှားတတ်တဲ့ အရာကတော့ အကာသားကို ကျောက်ပူရည်၊ ချော်ရည် အဖြစ် ပုံဖော်တာပါပဲ။ ဘာသာရေးကျမ်းစာတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ဖို့ စိတ်ထက်သန်သူများဆိုရင် အဲဒါကို ဖတ်ပြီးရင်၊ ကမ္ဘာမြေထု အောက်မှာ သမုဒ္ဒရာနဲ့ လေထုတွေ အထပ်ထပ် ရှိတယ်ဆိုတဲ့ ဒဏ္ဏာရီလာ စကြဝဠာဗေဒ အယူအဆတွေနဲ့ပါ ပေါင်းစပ်ဖို့ ကြိုးစားကြတဲ့အထိပါပဲ။
ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်လည်း ၂၀၁၉ မတိုင်ခင်ကအထိ အကာသားကို အရည်လို့ ထင်ခဲ့တယ်။ အပေါ်ခွံပေါ်က လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက အကာသား ချော်ရည်ပေါ်မှာ ပေါလောမျောနေတယ်လို့ မှတ်ယူဖူးပါတယ်။ အဲဒါ မမှန်ပါဘူး။
ဘူမိဗေဒက ပြောတာက အကာသားမှာ အလွှာနှစ်ခု ရှိတယ်တဲ့။ အပေါ်ပိုင်းက ရှေ့မှာ တွေ့ခဲ့တဲ့ ကျောက်မာအကာသား (လစ်သိုစဖီးယားရဲ့ အကာသား - lithospheric mantle) ပါ။ အကာသားရဲ့ အောက်ပိုင်း (lower mantle) ကလည်း ကျောက်သားပါပဲ။ ဒါပေမယ့် ဒီနေရာမှာ ကျောက်သားတွေက လှုပ်ရှားတဲ့အခါ အစိုင်အခဲလို ကြွပ်ဆပ်မှု မရှိဘူး။ အစိုင်အခဲလို ပြုမူမယ့်အစား အရည်ကဲ့သို့ ပြုမူတယ်။ အရည်အစစ်တော့ မဟုတ်ဘူးပေါ့။ အစိုင်အခဲလို မပြုမူတာကြောင့် ကြွပ်ဆပ်မှု မရှိဘူး။ လှုပ်ရှားမှုတိုင်းက ဖြည်းဖြည်းမှန်မှန် ဖြစ်ပေါ်တယ်။ စုပြီးမှ တချက်တချက် တုံ့ဆိုင်းဆိုင်း မလှုပ်တာကြောင့် ငလျင်တွေ မဖြစ်ပေါ်ဘူး။ အကာသားရဲ့ အောက်ပိုင်းကို ချော်ရည်လို့ ပြောမယ့်အစား "ပျင်းတွဲတွဲ ကျောက်ပူ" (viscous hot rock) လို့ ခေါ်ရမှာပေါ့။
အဲဒါကို ပိုရှုပ်သွားစေတဲ့ ဝေါဟာရက အက်စသန်နိုစဖီးယား (asthenosphere) အလွှာပါ။ အဲဒါက ကျောက်မာ အကာသားနဲ့ အကာသားအောက်ပိုင်း ကြားက အလွှာကို ရည်ညွှန်းတယ်။ အကာသား အောက်ပိုင်း (lower mantle) က ကျောက်မာ အကာသား (lithospheric mantle) ထက် ပျော့ပျောင်းတယ်။ ဒါပေမယ့် အက်စသန်နိုစဖီးယားက အကာသားအောက်ပိုင်းထက်ကို ပျော့ပျောင်းပါတယ်။ astheno ဆိုတာ အားပျော့ခြင်း လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ ဘာလို့ အဲဒီ့နေရာက ကျောက်တွေ အပျော့ပျောင်းဆုံး ဖြစ်နေရပါသလဲ။ အဖြေကတော့ မြေဖိအားနဲ့ အပူချိန်ကြောင့်ပါ။ အဲဒီ့မြေအနက်မှာ မြေဖိအားက သိသိသာသာ လျော့သွားတယ်။ ဒါပေမယ့် အပူချိန်က အချိုးကျ လိုက်မလျော့သေးဘူး။ ကျောက်တွေက ဖိအားလျော့ရင်၊ သို့မဟုတ် အပူချိန် မြင့်လာရင် မကြွပ်ဆပ်ဘဲ ပျော့လာတယ်ကိုး။ သူ့အပေါ်က လစ်သိုစဖီးယားမှာကျတော့ ဖိအားက သိပ်မလျော့သေးဘဲနဲ့ အပူချိန်က အများကြီး ထပ်လျော့သွားတော့ ပြန်ကြွပ်ဆပ်သွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အကာသားအောက်ပိုင်းနဲ့ လစ်သိုစဖီးယားကြားမှာ အဲဒီ့ "ကျောက်ပျော့အကာသား" လွှာ ရှိနေလို့လည်း လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက တက်တွန်းနစ်ဖြစ်စဉ်အတိုင်း လွယ်ကူစွာ ရွေ့လျားနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီမှာ သတိထားရမှာက အက်စသန်နိုစဖီးယားကလည်း ချော်ရည်၊ ကျောက်ပူရည် မဟုတ်ပါ။ ကြွပ်ဆပ်မှုနဲ့ ပျင်းတွဲမှု ဒီဂရီမှာ အကာသား အောက်ပိုင်းထက်တောင် ပျင်းတွဲတဲ့ဘက်ကို ပိုရောက်တဲ့ အစိုင်အခဲသာ ဖြစ်ပါတယ်။
ပြန်အနှစ်ချုပ်ရရင် အကာသားဆိုတာ "အရည်ကဲ့သို့" ပျော့ပျောင်းစွာ စီးဆင်းနိုင်တဲ့ ကျောက်အစိုင်အခဲ အလွှာလို့ ဖော်ပြမှ တိကျမှန်ကန်ပါမယ်။
(၄) ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ကို အောက်က အပူချိန်တခုတည်းက မောင်းနှင်တာ မဟုတ်ပါ
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ကို ဆွေးနွေးတဲ့အခါ ကွဲထွက်နယ်နမိတ်တွေကို ဖော်ပြလေ့ရှိတယ်။ အကာသားထဲက ကျောက်ပူစီးကြောင်းတွေက လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ အောက် (ပလိပ်ချပ် မဟုတ်ဘူးနော်၊ ပလိပ်ချပ်ဆိုတာ ရွေ့လျားမှုကို ဖော်ပြတဲ့ ပညတ်ချက်သာ ဖြစ်တယ်) ကို ထိုးခွဲတဲ့အခါ ပြတ်ရွေ့ချိုင့်ဝှမ်းတွေ၊ အဏ္ဏဝါ ကုန်းမြင့်တန်းတွေ ဖြစ်ပေါ်တယ်လို့ ရေးသားလေ့ရှိတယ်။
အဲဒါ အယူအဆဟောင်းပါ။ နေပြောက်တွေက ငလျင် ဖြစ်နိုင်တယ်ဆိုတာ ယုတ္တိမရှိဘူး မဆိုထားနဲ့၊ ဘူမိသုတေသီတွေကတော့ အကာသားထဲက ကျောက်ပူစီးကြောင်းတွေကတောင် ဘူမိကျောက်ချပ်တွေကို ရွေ့လျားစေဖို့ အင်အားမရှိဘူးလို့ ဆိုပါတယ်။ ဒါဖြင့်ရင် ဘူမိကျောက်ချပ်တွေ ကို ဘယ်အင်အားက ရွေ့လျားစေတာပါလဲ။
ယနေ့ခေတ် ဘူမိဗေဒက ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ဖြစ်စဉ်ဟာ ကမ္ဘာ့အတွင်းက အပူချိန်နဲ့ မြေဆွဲအားကနေ ပေါင်းစပ် မောင်းနှင်တဲ့ ဖြစ်စဉ်လို့ ဆိုပါတယ်။ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်က သိပ်သည်းပြီး လေးတယ် မဟုတ်လား။ သူက ပူပူနွေးနွေး ဖြစ်တည်ခါစမှာ ဆိုရင် ချက်ချင်း မမြုပ်ဆင်းသေးဘူး။ ပူတော့ ပွနေသေးတယ်ကိုး။ ဥပမာ အမေရိကန် အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်း တလျှောက်က အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်နဲ့ မြောက်အမေရိကတိုက် ထိတဲ့နေရာမှာ သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်က အောက်ကိုမှ လျှိုမဆင်းတာပဲ။ ဒါပေမယ့် နှစ်သန်း ဒါဇင်အနည်းငယ် ကြာပြီးတဲ့အခါမှာ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် အေးသွားရင်တော့ စတင် မြုပ်ဆင်းပါတော့တယ်။
သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် မြုပ်ဆင်းတာဟာ တိုက်ကုန်းမြေက သူ့အပေါ်က တက်စီးလို့ မဟုတ်ပါ။ သူကိုယ်၌က လေးလာလို့ လိုလိုလားလားပဲ တိုက်ကုန်းမြေအောက်ကို လျှိုဝင်သွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီလို လျှိုဝင်ရာကနေ နောက်မှ ကျန်ခဲ့တဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်တခုလုံးကို ဆွဲချတယ်။ စောင်တထည်ကို ကြိုးတန်းမှာ လှန်းတဲ့အခါ တဘက်က ပိုလေး၊ ပိုရှည်နေရင် စောင်တခုလုံးကို ဆွဲချတယ်မို့လား။ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် လျှိုဝင်ခြင်း (subduction) ဖြစ်စဉ်က အဲဒီ့အတိုင်းဖြစ်တာပါ။ အဲဒီ့ဖြစ်စဉ်ကို ကျောက်ချပ်၏ ဆွဲချအား (slab pull) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ ပလိပ်တက်တွန်းနစ် ဖြစ်စဉ်မှာ ပါဝင်ပတ်သက်တဲ့ ဘူမိအင်အားတွေရဲ့ (၉၀)ရာခိုင်နှုန်းက slab pull ကြောင့်လို့ သက်သေပြထားပါတယ်။

#ဆက်ရန်ရှိ

(၃) အကာသား ဆိုတာ အရည် မဟုတ်ပါ။
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ် အကြောင်း ဆွေးနွေးတဲ့အခါ အကာသား (mantle) ကို မပြောမဖြစ် ပြောကြရပါတယ်။ အင်္ဂလိပ်လို ရေးသားတာကော၊ မြန်မာလို ပညာပေးရေးသားတာကောမှာ မကြာခဏ မှားတတ်တဲ့ အရာကတော့ အကာသားကို ကျောက်ပူရည်၊ ချော်ရည် အဖြစ် ပုံဖော်တာပါပဲ။ ဘာသာရေးကျမ်းစာတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ဖို့ စိတ်ထက်သန်သူများဆိုရင် အဲဒါကို ဖတ်ပြီးရင်၊ ကမ္ဘာမြေထု အောက်မှာ သမုဒ္ဒရာနဲ့ လေထုတွေ အထပ်ထပ် ရှိတယ်ဆိုတဲ့ ဒဏ္ဏာရီလာ စကြဝဠာဗေဒ အယူအဆတွေနဲ့ပါ ပေါင်းစပ်ဖို့ ကြိုးစားကြတဲ့အထိပါပဲ။
ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်လည်း ၂၀၁၉ မတိုင်ခင်ကအထိ အကာသားကို အရည်လို့ ထင်ခဲ့တယ်။ အပေါ်ခွံပေါ်က လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက အကာသား ချော်ရည်ပေါ်မှာ ပေါလောမျောနေတယ်လို့ မှတ်ယူဖူးပါတယ်။ အဲဒါ မမှန်ပါဘူး။
ဘူမိဗေဒက ပြောတာက အကာသားမှာ အလွှာနှစ်ခု ရှိတယ်တဲ့။ အပေါ်ပိုင်းက ရှေ့မှာ တွေ့ခဲ့တဲ့ ကျောက်မာအကာသား (လစ်သိုစဖီးယားရဲ့ အကာသား - lithospheric mantle) ပါ။ အကာသားရဲ့ အောက်ပိုင်း (lower mantle) ကလည်း ကျောက်သားပါပဲ။ ဒါပေမယ့် ဒီနေရာမှာ ကျောက်သားတွေက လှုပ်ရှားတဲ့အခါ အစိုင်အခဲလို ကြွပ်ဆပ်မှု မရှိဘူး။ အစိုင်အခဲလို ပြုမူမယ့်အစား အရည်ကဲ့သို့ ပြုမူတယ်။ အရည်အစစ်တော့ မဟုတ်ဘူးပေါ့။ အစိုင်အခဲလို မပြုမူတာကြောင့် ကြွပ်ဆပ်မှု မရှိဘူး။ လှုပ်ရှားမှုတိုင်းက ဖြည်းဖြည်းမှန်မှန် ဖြစ်ပေါ်တယ်။ စုပြီးမှ တချက်တချက် တုံ့ဆိုင်းဆိုင်း မလှုပ်တာကြောင့် ငလျင်တွေ မဖြစ်ပေါ်ဘူး။ အကာသားရဲ့ အောက်ပိုင်းကို ချော်ရည်လို့ ပြောမယ့်အစား "ပျင်းတွဲတွဲ ကျောက်ပူ" (viscous hot rock) လို့ ခေါ်ရမှာပေါ့။
အဲဒါကို ပိုရှုပ်သွားစေတဲ့ ဝေါဟာရက အက်စသန်နိုစဖီးယား (asthenosphere) အလွှာပါ။ အဲဒါက ကျောက်မာ အကာသားနဲ့ အကာသားအောက်ပိုင်း ကြားက အလွှာကို ရည်ညွှန်းတယ်။ အကာသား အောက်ပိုင်း (lower mantle) က ကျောက်မာ အကာသား (lithospheric mantle) ထက် ပျော့ပျောင်းတယ်။ ဒါပေမယ့် အက်စသန်နိုစဖီးယားက အကာသားအောက်ပိုင်းထက်ကို ပျော့ပျောင်းပါတယ်။ astheno ဆိုတာ အားပျော့ခြင်း လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ ဘာလို့ အဲဒီ့နေရာက ကျောက်တွေ အပျော့ပျောင်းဆုံး ဖြစ်နေရပါသလဲ။ အဖြေကတော့ မြေဖိအားနဲ့ အပူချိန်ကြောင့်ပါ။ အဲဒီ့မြေအနက်မှာ မြေဖိအားက သိသိသာသာ လျော့သွားတယ်။ ဒါပေမယ့် အပူချိန်က အချိုးကျ လိုက်မလျော့သေးဘူး။ ကျောက်တွေက ဖိအားလျော့ရင်၊ သို့မဟုတ် အပူချိန် မြင့်လာရင် မကြွပ်ဆပ်ဘဲ ပျော့လာတယ်ကိုး။ သူ့အပေါ်က လစ်သိုစဖီးယားမှာကျတော့ ဖိအားက သိပ်မလျော့သေးဘဲနဲ့ အပူချိန်က အများကြီး ထပ်လျော့သွားတော့ ပြန်ကြွပ်ဆပ်သွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အကာသားအောက်ပိုင်းနဲ့ လစ်သိုစဖီးယားကြားမှာ အဲဒီ့ "ကျောက်ပျော့အကာသား" လွှာ ရှိနေလို့လည်း လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက တက်တွန်းနစ်ဖြစ်စဉ်အတိုင်း လွယ်ကူစွာ ရွေ့လျားနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီမှာ သတိထားရမှာက အက်စသန်နိုစဖီးယားကလည်း ချော်ရည်၊ ကျောက်ပူရည် မဟုတ်ပါ။ ကြွပ်ဆပ်မှုနဲ့ ပျင်းတွဲမှု ဒီဂရီမှာ အကာသား အောက်ပိုင်းထက်တောင် ပျင်းတွဲတဲ့ဘက်ကို ပိုရောက်တဲ့ အစိုင်အခဲသာ ဖြစ်ပါတယ်။
ပြန်အနှစ်ချုပ်ရရင် အကာသားဆိုတာ "အရည်ကဲ့သို့" ပျော့ပျောင်းစွာ စီးဆင်းနိုင်တဲ့ ကျောက်အစိုင်အခဲ အလွှာလို့ ဖော်ပြမှ တိကျမှန်ကန်ပါမယ်။
(၄) ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ကို အောက်က အပူချိန်တခုတည်းက မောင်းနှင်တာ မဟုတ်ပါ
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ကို ဆွေးနွေးတဲ့အခါ ကွဲထွက်နယ်နမိတ်တွေကို ဖော်ပြလေ့ရှိတယ်။ အကာသားထဲက ကျောက်ပူစီးကြောင်းတွေက လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ အောက် (ပလိပ်ချပ် မဟုတ်ဘူးနော်၊ ပလိပ်ချပ်ဆိုတာ ရွေ့လျားမှုကို ဖော်ပြတဲ့ ပညတ်ချက်သာ ဖြစ်တယ်) ကို ထိုးခွဲတဲ့အခါ ပြတ်ရွေ့ချိုင့်ဝှမ်းတွေ၊ အဏ္ဏဝါ ကုန်းမြင့်တန်းတွေ ဖြစ်ပေါ်တယ်လို့ ရေးသားလေ့ရှိတယ်။
အဲဒါ အယူအဆဟောင်းပါ။ နေပြောက်တွေက ငလျင် ဖြစ်နိုင်တယ်ဆိုတာ ယုတ္တိမရှိဘူး မဆိုထားနဲ့၊ ဘူမိသုတေသီတွေကတော့ အကာသားထဲက ကျောက်ပူစီးကြောင်းတွေကတောင် ဘူမိကျောက်ချပ်တွေကို ရွေ့လျားစေဖို့ အင်အားမရှိဘူးလို့ ဆိုပါတယ်။ ဒါဖြင့်ရင် ဘူမိကျောက်ချပ်တွေ ကို ဘယ်အင်အားက ရွေ့လျားစေတာပါလဲ။
ယနေ့ခေတ် ဘူမိဗေဒက ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ဖြစ်စဉ်ဟာ ကမ္ဘာ့အတွင်းက အပူချိန်နဲ့ မြေဆွဲအားကနေ ပေါင်းစပ် မောင်းနှင်တဲ့ ဖြစ်စဉ်လို့ ဆိုပါတယ်။ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်က သိပ်သည်းပြီး လေးတယ် မဟုတ်လား။ သူက ပူပူနွေးနွေး ဖြစ်တည်ခါစမှာ ဆိုရင် ချက်ချင်း မမြုပ်ဆင်းသေးဘူး။ ပူတော့ ပွနေသေးတယ်ကိုး။ ဥပမာ အမေရိကန် အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်း တလျှောက်က အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်နဲ့ မြောက်အမေရိကတိုက် ထိတဲ့နေရာမှာ သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်က အောက်ကိုမှ လျှိုမဆင်းတာပဲ။ ဒါပေမယ့် နှစ်သန်း ဒါဇင်အနည်းငယ် ကြာပြီးတဲ့အခါမှာ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် အေးသွားရင်တော့ စတင် မြုပ်ဆင်းပါတော့တယ်။
သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် မြုပ်ဆင်းတာဟာ တိုက်ကုန်းမြေက သူ့အပေါ်က တက်စီးလို့ မဟုတ်ပါ။ သူကိုယ်၌က လေးလာလို့ လိုလိုလားလားပဲ တိုက်ကုန်းမြေအောက်ကို လျှိုဝင်သွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီလို လျှိုဝင်ရာကနေ နောက်မှ ကျန်ခဲ့တဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်တခုလုံးကို ဆွဲချတယ်။ စောင်တထည်ကို ကြိုးတန်းမှာ လှန်းတဲ့အခါ တဘက်က ပိုလေး၊ ပိုရှည်နေရင် စောင်တခုလုံးကို ဆွဲချတယ်မို့လား။ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် လျှိုဝင်ခြင်း (subduction) ဖြစ်စဉ်က အဲဒီ့အတိုင်းဖြစ်တာပါ။ အဲဒီ့ဖြစ်စဉ်ကို ကျောက်ချပ်၏ ဆွဲချအား (slab pull) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ ပလိပ်တက်တွန်းနစ် ဖြစ်စဉ်မှာ ပါဝင်ပတ်သက်တဲ့ ဘူမိအင်အားတွေရဲ့ (၉၀)ရာခိုင်နှုန်းက slab pull ကြောင့်လို့ သက်သေပြထားပါတယ်။

#ဆက်ရန်ရှိ

(၃) အကာသား ဆိုတာ အရည် မဟုတ်ပါ။
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ် အကြောင်း ဆွေးနွေးတဲ့အခါ အကာသား (mantle) ကို မပြောမဖြစ် ပြောကြရပါတယ်။ အင်္ဂလိပ်လို ရေးသားတာကော၊ မြန်မာလို ပညာပေးရေးသားတာကောမှာ မကြာခဏ မှားတတ်တဲ့ အရာကတော့ အကာသားကို ကျောက်ပူရည်၊ ချော်ရည် အဖြစ် ပုံဖော်တာပါပဲ။ ဘာသာရေးကျမ်းစာတွေနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ဖို့ စိတ်ထက်သန်သူများဆိုရင် အဲဒါကို ဖတ်ပြီးရင်၊ ကမ္ဘာမြေထု အောက်မှာ သမုဒ္ဒရာနဲ့ လေထုတွေ အထပ်ထပ် ရှိတယ်ဆိုတဲ့ ဒဏ္ဏာရီလာ စကြဝဠာဗေဒ အယူအဆတွေနဲ့ပါ ပေါင်းစပ်ဖို့ ကြိုးစားကြတဲ့အထိပါပဲ။
ကျွန်တော်ကိုယ်တိုင်လည်း ၂၀၁၉ မတိုင်ခင်ကအထိ အကာသားကို အရည်လို့ ထင်ခဲ့တယ်။ အပေါ်ခွံပေါ်က လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက အကာသား ချော်ရည်ပေါ်မှာ ပေါလောမျောနေတယ်လို့ မှတ်ယူဖူးပါတယ်။ အဲဒါ မမှန်ပါဘူး။
ဘူမိဗေဒက ပြောတာက အကာသားမှာ အလွှာနှစ်ခု ရှိတယ်တဲ့။ အပေါ်ပိုင်းက ရှေ့မှာ တွေ့ခဲ့တဲ့ ကျောက်မာအကာသား (လစ်သိုစဖီးယားရဲ့ အကာသား - lithospheric mantle) ပါ။ အကာသားရဲ့ အောက်ပိုင်း (lower mantle) ကလည်း ကျောက်သားပါပဲ။ ဒါပေမယ့် ဒီနေရာမှာ ကျောက်သားတွေက လှုပ်ရှားတဲ့အခါ အစိုင်အခဲလို ကြွပ်ဆပ်မှု မရှိဘူး။ အစိုင်အခဲလို ပြုမူမယ့်အစား အရည်ကဲ့သို့ ပြုမူတယ်။ အရည်အစစ်တော့ မဟုတ်ဘူးပေါ့။ အစိုင်အခဲလို မပြုမူတာကြောင့် ကြွပ်ဆပ်မှု မရှိဘူး။ လှုပ်ရှားမှုတိုင်းက ဖြည်းဖြည်းမှန်မှန် ဖြစ်ပေါ်တယ်။ စုပြီးမှ တချက်တချက် တုံ့ဆိုင်းဆိုင်း မလှုပ်တာကြောင့် ငလျင်တွေ မဖြစ်ပေါ်ဘူး။ အကာသားရဲ့ အောက်ပိုင်းကို ချော်ရည်လို့ ပြောမယ့်အစား "ပျင်းတွဲတွဲ ကျောက်ပူ" (viscous hot rock) လို့ ခေါ်ရမှာပေါ့။
အဲဒါကို ပိုရှုပ်သွားစေတဲ့ ဝေါဟာရက အက်စသန်နိုစဖီးယား (asthenosphere) အလွှာပါ။ အဲဒါက ကျောက်မာ အကာသားနဲ့ အကာသားအောက်ပိုင်း ကြားက အလွှာကို ရည်ညွှန်းတယ်။ အကာသား အောက်ပိုင်း (lower mantle) က ကျောက်မာ အကာသား (lithospheric mantle) ထက် ပျော့ပျောင်းတယ်။ ဒါပေမယ့် အက်စသန်နိုစဖီးယားက အကာသားအောက်ပိုင်းထက်ကို ပျော့ပျောင်းပါတယ်။ astheno ဆိုတာ အားပျော့ခြင်း လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ ဘာလို့ အဲဒီ့နေရာက ကျောက်တွေ အပျော့ပျောင်းဆုံး ဖြစ်နေရပါသလဲ။ အဖြေကတော့ မြေဖိအားနဲ့ အပူချိန်ကြောင့်ပါ။ အဲဒီ့မြေအနက်မှာ မြေဖိအားက သိသိသာသာ လျော့သွားတယ်။ ဒါပေမယ့် အပူချိန်က အချိုးကျ လိုက်မလျော့သေးဘူး။ ကျောက်တွေက ဖိအားလျော့ရင်၊ သို့မဟုတ် အပူချိန် မြင့်လာရင် မကြွပ်ဆပ်ဘဲ ပျော့လာတယ်ကိုး။ သူ့အပေါ်က လစ်သိုစဖီးယားမှာကျတော့ ဖိအားက သိပ်မလျော့သေးဘဲနဲ့ အပူချိန်က အများကြီး ထပ်လျော့သွားတော့ ပြန်ကြွပ်ဆပ်သွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အကာသားအောက်ပိုင်းနဲ့ လစ်သိုစဖီးယားကြားမှာ အဲဒီ့ "ကျောက်ပျော့အကာသား" လွှာ ရှိနေလို့လည်း လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက တက်တွန်းနစ်ဖြစ်စဉ်အတိုင်း လွယ်ကူစွာ ရွေ့လျားနိုင်တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီမှာ သတိထားရမှာက အက်စသန်နိုစဖီးယားကလည်း ချော်ရည်၊ ကျောက်ပူရည် မဟုတ်ပါ။ ကြွပ်ဆပ်မှုနဲ့ ပျင်းတွဲမှု ဒီဂရီမှာ အကာသား အောက်ပိုင်းထက်တောင် ပျင်းတွဲတဲ့ဘက်ကို ပိုရောက်တဲ့ အစိုင်အခဲသာ ဖြစ်ပါတယ်။
ပြန်အနှစ်ချုပ်ရရင် အကာသားဆိုတာ "အရည်ကဲ့သို့" ပျော့ပျောင်းစွာ စီးဆင်းနိုင်တဲ့ ကျောက်အစိုင်အခဲ အလွှာလို့ ဖော်ပြမှ တိကျမှန်ကန်ပါမယ်။
(၄) ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ကို အောက်က အပူချိန်တခုတည်းက မောင်းနှင်တာ မဟုတ်ပါ
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ကို ဆွေးနွေးတဲ့အခါ ကွဲထွက်နယ်နမိတ်တွေကို ဖော်ပြလေ့ရှိတယ်။ အကာသားထဲက ကျောက်ပူစီးကြောင်းတွေက လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ အောက် (ပလိပ်ချပ် မဟုတ်ဘူးနော်၊ ပလိပ်ချပ်ဆိုတာ ရွေ့လျားမှုကို ဖော်ပြတဲ့ ပညတ်ချက်သာ ဖြစ်တယ်) ကို ထိုးခွဲတဲ့အခါ ပြတ်ရွေ့ချိုင့်ဝှမ်းတွေ၊ အဏ္ဏဝါ ကုန်းမြင့်တန်းတွေ ဖြစ်ပေါ်တယ်လို့ ရေးသားလေ့ရှိတယ်။
အဲဒါ အယူအဆဟောင်းပါ။ နေပြောက်တွေက ငလျင် ဖြစ်နိုင်တယ်ဆိုတာ ယုတ္တိမရှိဘူး မဆိုထားနဲ့၊ ဘူမိသုတေသီတွေကတော့ အကာသားထဲက ကျောက်ပူစီးကြောင်းတွေကတောင် ဘူမိကျောက်ချပ်တွေကို ရွေ့လျားစေဖို့ အင်အားမရှိဘူးလို့ ဆိုပါတယ်။ ဒါဖြင့်ရင် ဘူမိကျောက်ချပ်တွေ ကို ဘယ်အင်အားက ရွေ့လျားစေတာပါလဲ။
ယနေ့ခေတ် ဘူမိဗေဒက ပလိပ်တက်တွန်းနစ်ဖြစ်စဉ်ဟာ ကမ္ဘာ့အတွင်းက အပူချိန်နဲ့ မြေဆွဲအားကနေ ပေါင်းစပ် မောင်းနှင်တဲ့ ဖြစ်စဉ်လို့ ဆိုပါတယ်။ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်က သိပ်သည်းပြီး လေးတယ် မဟုတ်လား။ သူက ပူပူနွေးနွေး ဖြစ်တည်ခါစမှာ ဆိုရင် ချက်ချင်း မမြုပ်ဆင်းသေးဘူး။ ပူတော့ ပွနေသေးတယ်ကိုး။ ဥပမာ အမေရိကန် အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်း တလျှောက်က အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်နဲ့ မြောက်အမေရိကတိုက် ထိတဲ့နေရာမှာ သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်က အောက်ကိုမှ လျှိုမဆင်းတာပဲ။ ဒါပေမယ့် နှစ်သန်း ဒါဇင်အနည်းငယ် ကြာပြီးတဲ့အခါမှာ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် အေးသွားရင်တော့ စတင် မြုပ်ဆင်းပါတော့တယ်။
သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် မြုပ်ဆင်းတာဟာ တိုက်ကုန်းမြေက သူ့အပေါ်က တက်စီးလို့ မဟုတ်ပါ။ သူကိုယ်၌က လေးလာလို့ လိုလိုလားလားပဲ တိုက်ကုန်းမြေအောက်ကို လျှိုဝင်သွားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီလို လျှိုဝင်ရာကနေ နောက်မှ ကျန်ခဲ့တဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်တခုလုံးကို ဆွဲချတယ်။ စောင်တထည်ကို ကြိုးတန်းမှာ လှန်းတဲ့အခါ တဘက်က ပိုလေး၊ ပိုရှည်နေရင် စောင်တခုလုံးကို ဆွဲချတယ်မို့လား။ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် လျှိုဝင်ခြင်း (subduction) ဖြစ်စဉ်က အဲဒီ့အတိုင်းဖြစ်တာပါ။ အဲဒီ့ဖြစ်စဉ်ကို ကျောက်ချပ်၏ ဆွဲချအား (slab pull) လို့ ခေါ်ပါတယ်။ ပလိပ်တက်တွန်းနစ် ဖြစ်စဉ်မှာ ပါဝင်ပတ်သက်တဲ့ ဘူမိအင်အားတွေရဲ့ (၉၀)ရာခိုင်နှုန်းက slab pull ကြောင့်လို့ သက်သေပြထားပါတယ်။

#ဆက်ရန်ရှိ

(၂) ပလိပ်ကျောက်ချပ် နဲ့ လစ်သိုစဖီးယား မတူပါ
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ် သီအိုရီကို ပြောတဲ့အခါ ပလိပ်ကျောက်ချပ်ကြီး (၇)ခု နဲ့ ကျောက်ချပ်ငယ်တွေ များစွာ ရှိကြောင်း မကြာခဏ ဆွေးနွေးရေးသားကြတာ တွေ့ရပါတယ်။ သို့သော် ပလိပ်ကျောက်ချပ် ဆိုတာ ခုနက ပြောတဲ့ လစ်သိုစဖီးယားနဲ့ ထပ်တူ မကျပါဘူး။ ဘာလို့ မတူလဲ ကြည့်ရအောင်။
လစ်သိုစဖီးယားဆိုတာ သူ့အပေါ်ပိုင်းကို ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကို မူတည်ပြီးတေ့ နှစ်မျိုးနှစ်စား ရှိပါတယ်။ ဂရန်နိုက် (granite) နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံက ပွယောင်းပေါ့ပါးတယ်။ ထူထူ ဖွဲ့စည်းနိုင်တယ်။ ဒါကြောင့် ဒီပထမအမျိုးအစားက တိုက်ကုန်းမြေတွေကို ဖွဲ့စည်းပေးပါတယ်။ ဘတ်ဆော့ (basalt) ကျောက်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကျတော့ သိပ်သည်းလေးလံတယ်။ ဒါကြောင့် ထူထူ ဖွဲ့စည်းခွင့်မရဘူး။ သူကတော့ သဘာဝကျစွာပဲ မြေနိမ့်ပိုင်း ဖြစ်သွားတာကြောင့် သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်တွေ ဖြစ်သွားပါတယ်။ ကမ္ဘာ့သမုဒ္ဒရာရေအားလုံးနဲ့ နုံးတွေသဲတွေကို စိတ်ကူးနဲ့ ဖယ်ထုတ်လိုက်ရင် အနက်ရောင် ဘတ်ဆော့ ကျောက်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ လွင်ပြင်ကြီးက တမျှော်တခေါ်ပါပဲ။ ဂရန်းနိုက်နဲ့ ပြုလုပ်တဲ့ တိုက်ကုန်းမြေတွေက ကြို့တို့ကျဲတဲ ကုန်းပြင်မြင့်တွေ ဖြစ်နေပါမယ်။
ဒီတော့ ဘတ်ဆော့နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကို သမုဒ္ဒရာအပေါ်ခွံ (oceanic crust) လို့ ခေါ်တယ်။ ဂရန်န်နိုက်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကိုတော့ တိုက်အပေါ်ခွံ (continental crust) လို့ခေါ်ပါတယ်။ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံနဲ့ တိုက်အပေါ်ခွံ အောက်မှာ ရှိတဲ့ ကျောက်မာအကာသား ကလည်း သိပ်သည်းဆ မတူပါ။ တိုက်အပေါ်ခွံအောက်က ကျောက်မာ အကာသား တိုက်အပေါ်ခွံ (နဲ့ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံ) ထက် သိပ်သည်းတဲ့တိုင်အောင်၊ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံအောက်က ကျောက်မာအကာသားထက်တော့ ပေါ့ပါး ပါတယ်။
ဒါကြောင့် တိုက်အပေါ်ခွံ + တိုက်ကျောက်မာအကာသားကို တိုက်ကျောက်ချပ် (continental lithosphere) လို့ခေါ်တယ်။ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံ + သမုဒ္ဒရာ ကျောက်မာအကာသားကို သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ် (oceanic lithosphere) လို့ ခေါ်ပါတယ်။
ရှင်းလင်းအောင် ညီမျှခြင်းချပြရရင် ဒီလိုလေးပါ။
continental crust + continental lithospheric mantle = continental lithosphere
oceanic crust + oceanic lithospheric mantle = oceanic lithosphere
အဲဒီ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက ပလိပ်ကျောက်ချပ်နဲ့ ဘာလို့ မတူသလဲ ဆက်ကြည့်ရအောင်။
ပလိပ်ကျောက်ချပ် တခုကို ဥပမာ ယူကြည့်ပါမယ်။ မြောက်အမေရိက ပလိပ်ချပ် ဆိုပါစို့။ အဲဒီ့ ပလိပ်ချပ်ထဲမှာ မြောက်အမေရိကတိုက် တခုလုံး ပါတယ်။ ပြီးရင် အတ္တလန်တိတ်သမုဒ္ဒရာရဲ့ အနောက်မြောက်ပိုင်း ပါပါတယ်။ ကြည့်နော်။ ပလိပ်ချပ် တခုထဲမှာ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ် နှစ်ခုတောင် ရှိနေတာပါ။ မြောက်အမေရိကဆိုတဲ့ တိုက်ကျောက်ချပ်က တခု။ အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာ အနောက်မြောက်ပိုင်းက တခုပေါ့။
ဒါပေမယ့် အတ္တလန်တိတ်သမုဒ္ဒရာက မြောက်ခြမ်းနဲ့ တောင်ခြမ်း ဆိုပြီး နှစ်ပိုင်းရှိတယ်။ ရှိတယ်ဆိုပေမယ့် လက်တွေ့မှာ ဒီနှစ်ခြမ်းက တဆက်တည်းပါ။ သမုဒ္ဒရာရဲ့ အလယ်တည့်တည့်မှာ အဏ္ဏဝါကုန်းမြင့်တန်း (mid-ocean ridge) ဆိုတဲ့ ပထဝီလက္ခဏာတစ်ရပ်ရှိတယ်။ အဲဒီ့နေရာမှာ ကျောက်သားတွေက အသစ်အသစ်တွေ ကြွတက်ပြီး ဘေးဘက်ကို တွန်းချနေတာ ဖြစ်တယ်။ အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာက အဲဒီ့ နေရာကနေ ဘေးကို ဖြန့်ထွက်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် အတ္တလန်တိုက် သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ်က ပလိပ်ချပ်အနေနဲ့ဆိုရင် မြောက်အမေရိက၊ တောင်အမေရိက၊ ယူရေးရှားနဲ့ အာဖရိက ပလိပ်ချပ်တွေမှာ အနောက်မြောက်၊ အနောက်တောင်၊ အရှေ့မြောက်၊ အရှေ့တောင်ဆိုပြီး လေးစိတ်ကွဲနေတာပေါ့။
အဲဒါကြောင့် ပလိပ်ချပ်နဲ့ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ် မတူဘူးလို့ ပြောတာပါ။
လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက အမြဲတမ်း တွန်းတိုက် လှုပ်ရှားနေတယ်။ သူတို့ချင်း ထိစပ်တဲ့ အနားစွန်း နယ်နမိတ်က ပေါင်းစည်းတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ကွဲထွက်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ဘေးတိုက် ပွတ်တိုက်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ အဲဒါအပေါ် မူတည်ပြီးတော့ ပလိပ် နယ်နမိတ်တွေ ဖြစ်ပေါ်လာတာပါ။ ဒါကြောင့် ပလိပ် ကျောက်ချပ်ဆိုတဲ့ ဘူမိဗေဒ သတ်မှတ်ချက်က လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ လက်ရှိ လှုပ်ရှားမှုကို ထင်ဟပ်တဲ့ နယ်နမိတ်တွေကိုသာ ဖော်ပြတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ကျောက်သားတွေရဲ့ တကယ့် စုဖွဲ့တည်ရှိမှုက လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်မှာသာ တည်ရှိတာ ဖြစ်တယ်။
လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ ပြုမူပုံ ပြောင်းသွားရင် ပလိပ်ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ နယ်နမိတ်တွေ ပြောင်းသွားပါမယ်။ ဥပမာအားဖြင့် အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာရဲ့ အဏ္ဏဝါကုန်းမြင့်တန်းက ရပ်တံ့သွားပြီ ဆိုပါစို့။ ဒါဆိုရင် မြောက်အမေရိက၊ အာဖရိက နဲ့ ယူရေးရှား ပလိပ်တွေက တဆက်တည်း ဖြစ်သွားပါလိမ့်မယ်။ ဒါကြောင့် ပလိပ်ကျောက်ချပ် နယ်နမိတ်ဆိုတာ ယာယီဖြစ်စဉ်မျှသာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုပြောလို့ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်ကတော့ အမြဲတည်တံ့တယ်ရယ်တော့ မဟုတ်ပါဘူး။ သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ်တွေက တိုက်ကျောက်ချပ်အောက်ကို အမြဲတမ်း လျှိုဆင်းပြီး ဖျက်ဆီးခံရတာကြောင့်၊ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်သန်း ၂၀၀ ထက် ရှေးကျတဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် မရှိတော့ပါ။ တိုက်ကျောက်ချပ်တွေကတော့ ပေါ့ပါးပွယောင်းပြီး အမြဲတမ်း ပေါလောပေါ်နေတာကြောင့် ထာဝရ တည်တံ့ပါတယ်။ တည်တံ့တယ်ဆိုပေမယ့် သူတို့လည်းပဲ အလယ်ကနေ ထိုးခွဲခံရလိုက်၊ မြေပြန့်ဖြစ်အောင် တိုက်စားခံရလိုက်၊ ပြန်တိုက်မိပြီး တွန့်ခေါက်တက်ကာ တောင်တန်းတွေ ဖြစ်လိုက်နဲ့ ရှိတယ်။
တိုက်ကျောက်ချပ်တွေကို နို့ခွက်ထဲက မလိုင်ဖတ်တွေလို့ သဘောထားကြည့်ပါ။ ဘတ်ဆော့နဲ့လုပ်ထားတဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်တွေရဲ့ ကွဲအက်ရာတွေ၊ လှုပ်ရှားမှုတွေက ဘောင်ဘင်ခတ်နေတဲ့ နို့ရည်ပူလိုပဲ။ တိုက်ကျောက်ချပ် "မလိုင်ဖတ်"တွေကို ပေါင်းလိုက်၊ ကွဲလိုက်နဲ့ အမျိုးမျိုး ပုံသွင်းလို့နေတယ်။ ဒီလို စဉ်ဆက်မပြတ် ပုံသွင်းခံရပေမယ့် တိုက်ကျောက်ချပ်တွေက ဘယ်တော့မှ မြုပ်ဆင်းမသွားဘူး။ ကျွန်တော်တို့ ကုန်းသတ္တဝါတွေ ခြေချဖို့ မြေကြီးကိုတော့ အမြဲတမ်း ဖန်တီးပေးထားပါတယ်။

#ဆက်ရန်ရှိ

(၂) ပလိပ်ကျောက်ချပ် နဲ့ လစ်သိုစဖီးယား မတူပါ
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ် သီအိုရီကို ပြောတဲ့အခါ ပလိပ်ကျောက်ချပ်ကြီး (၇)ခု နဲ့ ကျောက်ချပ်ငယ်တွေ များစွာ ရှိကြောင်း မကြာခဏ ဆွေးနွေးရေးသားကြတာ တွေ့ရပါတယ်။ သို့သော် ပလိပ်ကျောက်ချပ် ဆိုတာ ခုနက ပြောတဲ့ လစ်သိုစဖီးယားနဲ့ ထပ်တူ မကျပါဘူး။ ဘာလို့ မတူလဲ ကြည့်ရအောင်။
လစ်သိုစဖီးယားဆိုတာ သူ့အပေါ်ပိုင်းကို ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကို မူတည်ပြီးတေ့ နှစ်မျိုးနှစ်စား ရှိပါတယ်။ ဂရန်နိုက် (granite) နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံက ပွယောင်းပေါ့ပါးတယ်။ ထူထူ ဖွဲ့စည်းနိုင်တယ်။ ဒါကြောင့် ဒီပထမအမျိုးအစားက တိုက်ကုန်းမြေတွေကို ဖွဲ့စည်းပေးပါတယ်။ ဘတ်ဆော့ (basalt) ကျောက်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကျတော့ သိပ်သည်းလေးလံတယ်။ ဒါကြောင့် ထူထူ ဖွဲ့စည်းခွင့်မရဘူး။ သူကတော့ သဘာဝကျစွာပဲ မြေနိမ့်ပိုင်း ဖြစ်သွားတာကြောင့် သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်တွေ ဖြစ်သွားပါတယ်။ ကမ္ဘာ့သမုဒ္ဒရာရေအားလုံးနဲ့ နုံးတွေသဲတွေကို စိတ်ကူးနဲ့ ဖယ်ထုတ်လိုက်ရင် အနက်ရောင် ဘတ်ဆော့ ကျောက်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ လွင်ပြင်ကြီးက တမျှော်တခေါ်ပါပဲ။ ဂရန်းနိုက်နဲ့ ပြုလုပ်တဲ့ တိုက်ကုန်းမြေတွေက ကြို့တို့ကျဲတဲ ကုန်းပြင်မြင့်တွေ ဖြစ်နေပါမယ်။
ဒီတော့ ဘတ်ဆော့နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကို သမုဒ္ဒရာအပေါ်ခွံ (oceanic crust) လို့ ခေါ်တယ်။ ဂရန်န်နိုက်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကိုတော့ တိုက်အပေါ်ခွံ (continental crust) လို့ခေါ်ပါတယ်။ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံနဲ့ တိုက်အပေါ်ခွံ အောက်မှာ ရှိတဲ့ ကျောက်မာအကာသား ကလည်း သိပ်သည်းဆ မတူပါ။ တိုက်အပေါ်ခွံအောက်က ကျောက်မာ အကာသား တိုက်အပေါ်ခွံ (နဲ့ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံ) ထက် သိပ်သည်းတဲ့တိုင်အောင်၊ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံအောက်က ကျောက်မာအကာသားထက်တော့ ပေါ့ပါး ပါတယ်။
ဒါကြောင့် တိုက်အပေါ်ခွံ + တိုက်ကျောက်မာအကာသားကို တိုက်ကျောက်ချပ် (continental lithosphere) လို့ခေါ်တယ်။ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံ + သမုဒ္ဒရာ ကျောက်မာအကာသားကို သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ် (oceanic lithosphere) လို့ ခေါ်ပါတယ်။
ရှင်းလင်းအောင် ညီမျှခြင်းချပြရရင် ဒီလိုလေးပါ။
continental crust + continental lithospheric mantle = continental lithosphere
oceanic crust + oceanic lithospheric mantle = oceanic lithosphere
အဲဒီ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက ပလိပ်ကျောက်ချပ်နဲ့ ဘာလို့ မတူသလဲ ဆက်ကြည့်ရအောင်။
ပလိပ်ကျောက်ချပ် တခုကို ဥပမာ ယူကြည့်ပါမယ်။ မြောက်အမေရိက ပလိပ်ချပ် ဆိုပါစို့။ အဲဒီ့ ပလိပ်ချပ်ထဲမှာ မြောက်အမေရိကတိုက် တခုလုံး ပါတယ်။ ပြီးရင် အတ္တလန်တိတ်သမုဒ္ဒရာရဲ့ အနောက်မြောက်ပိုင်း ပါပါတယ်။ ကြည့်နော်။ ပလိပ်ချပ် တခုထဲမှာ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ် နှစ်ခုတောင် ရှိနေတာပါ။ မြောက်အမေရိကဆိုတဲ့ တိုက်ကျောက်ချပ်က တခု။ အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာ အနောက်မြောက်ပိုင်းက တခုပေါ့။
ဒါပေမယ့် အတ္တလန်တိတ်သမုဒ္ဒရာက မြောက်ခြမ်းနဲ့ တောင်ခြမ်း ဆိုပြီး နှစ်ပိုင်းရှိတယ်။ ရှိတယ်ဆိုပေမယ့် လက်တွေ့မှာ ဒီနှစ်ခြမ်းက တဆက်တည်းပါ။ သမုဒ္ဒရာရဲ့ အလယ်တည့်တည့်မှာ အဏ္ဏဝါကုန်းမြင့်တန်း (mid-ocean ridge) ဆိုတဲ့ ပထဝီလက္ခဏာတစ်ရပ်ရှိတယ်။ အဲဒီ့နေရာမှာ ကျောက်သားတွေက အသစ်အသစ်တွေ ကြွတက်ပြီး ဘေးဘက်ကို တွန်းချနေတာ ဖြစ်တယ်။ အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာက အဲဒီ့ နေရာကနေ ဘေးကို ဖြန့်ထွက်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် အတ္တလန်တိုက် သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ်က ပလိပ်ချပ်အနေနဲ့ဆိုရင် မြောက်အမေရိက၊ တောင်အမေရိက၊ ယူရေးရှားနဲ့ အာဖရိက ပလိပ်ချပ်တွေမှာ အနောက်မြောက်၊ အနောက်တောင်၊ အရှေ့မြောက်၊ အရှေ့တောင်ဆိုပြီး လေးစိတ်ကွဲနေတာပေါ့။
အဲဒါကြောင့် ပလိပ်ချပ်နဲ့ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ် မတူဘူးလို့ ပြောတာပါ။
လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက အမြဲတမ်း တွန်းတိုက် လှုပ်ရှားနေတယ်။ သူတို့ချင်း ထိစပ်တဲ့ အနားစွန်း နယ်နမိတ်က ပေါင်းစည်းတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ကွဲထွက်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ဘေးတိုက် ပွတ်တိုက်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ အဲဒါအပေါ် မူတည်ပြီးတော့ ပလိပ် နယ်နမိတ်တွေ ဖြစ်ပေါ်လာတာပါ။ ဒါကြောင့် ပလိပ် ကျောက်ချပ်ဆိုတဲ့ ဘူမိဗေဒ သတ်မှတ်ချက်က လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ လက်ရှိ လှုပ်ရှားမှုကို ထင်ဟပ်တဲ့ နယ်နမိတ်တွေကိုသာ ဖော်ပြတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ကျောက်သားတွေရဲ့ တကယ့် စုဖွဲ့တည်ရှိမှုက လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်မှာသာ တည်ရှိတာ ဖြစ်တယ်။
လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ ပြုမူပုံ ပြောင်းသွားရင် ပလိပ်ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ နယ်နမိတ်တွေ ပြောင်းသွားပါမယ်။ ဥပမာအားဖြင့် အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာရဲ့ အဏ္ဏဝါကုန်းမြင့်တန်းက ရပ်တံ့သွားပြီ ဆိုပါစို့။ ဒါဆိုရင် မြောက်အမေရိက၊ အာဖရိက နဲ့ ယူရေးရှား ပလိပ်တွေက တဆက်တည်း ဖြစ်သွားပါလိမ့်မယ်။ ဒါကြောင့် ပလိပ်ကျောက်ချပ် နယ်နမိတ်ဆိုတာ ယာယီဖြစ်စဉ်မျှသာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုပြောလို့ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်ကတော့ အမြဲတည်တံ့တယ်ရယ်တော့ မဟုတ်ပါဘူး။ သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ်တွေက တိုက်ကျောက်ချပ်အောက်ကို အမြဲတမ်း လျှိုဆင်းပြီး ဖျက်ဆီးခံရတာကြောင့်၊ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်သန်း ၂၀၀ ထက် ရှေးကျတဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် မရှိတော့ပါ။ တိုက်ကျောက်ချပ်တွေကတော့ ပေါ့ပါးပွယောင်းပြီး အမြဲတမ်း ပေါလောပေါ်နေတာကြောင့် ထာဝရ တည်တံ့ပါတယ်။ တည်တံ့တယ်ဆိုပေမယ့် သူတို့လည်းပဲ အလယ်ကနေ ထိုးခွဲခံရလိုက်၊ မြေပြန့်ဖြစ်အောင် တိုက်စားခံရလိုက်၊ ပြန်တိုက်မိပြီး တွန့်ခေါက်တက်ကာ တောင်တန်းတွေ ဖြစ်လိုက်နဲ့ ရှိတယ်။
တိုက်ကျောက်ချပ်တွေကို နို့ခွက်ထဲက မလိုင်ဖတ်တွေလို့ သဘောထားကြည့်ပါ။ ဘတ်ဆော့နဲ့လုပ်ထားတဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်တွေရဲ့ ကွဲအက်ရာတွေ၊ လှုပ်ရှားမှုတွေက ဘောင်ဘင်ခတ်နေတဲ့ နို့ရည်ပူလိုပဲ။ တိုက်ကျောက်ချပ် "မလိုင်ဖတ်"တွေကို ပေါင်းလိုက်၊ ကွဲလိုက်နဲ့ အမျိုးမျိုး ပုံသွင်းလို့နေတယ်။ ဒီလို စဉ်ဆက်မပြတ် ပုံသွင်းခံရပေမယ့် တိုက်ကျောက်ချပ်တွေက ဘယ်တော့မှ မြုပ်ဆင်းမသွားဘူး။ ကျွန်တော်တို့ ကုန်းသတ္တဝါတွေ ခြေချဖို့ မြေကြီးကိုတော့ အမြဲတမ်း ဖန်တီးပေးထားပါတယ်။

#ဆက်ရန်ရှိ

(၂) ပလိပ်ကျောက်ချပ် နဲ့ လစ်သိုစဖီးယား မတူပါ
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ် သီအိုရီကို ပြောတဲ့အခါ ပလိပ်ကျောက်ချပ်ကြီး (၇)ခု နဲ့ ကျောက်ချပ်ငယ်တွေ များစွာ ရှိကြောင်း မကြာခဏ ဆွေးနွေးရေးသားကြတာ တွေ့ရပါတယ်။ သို့သော် ပလိပ်ကျောက်ချပ် ဆိုတာ ခုနက ပြောတဲ့ လစ်သိုစဖီးယားနဲ့ ထပ်တူ မကျပါဘူး။ ဘာလို့ မတူလဲ ကြည့်ရအောင်။
လစ်သိုစဖီးယားဆိုတာ သူ့အပေါ်ပိုင်းကို ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကို မူတည်ပြီးတေ့ နှစ်မျိုးနှစ်စား ရှိပါတယ်။ ဂရန်နိုက် (granite) နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံက ပွယောင်းပေါ့ပါးတယ်။ ထူထူ ဖွဲ့စည်းနိုင်တယ်။ ဒါကြောင့် ဒီပထမအမျိုးအစားက တိုက်ကုန်းမြေတွေကို ဖွဲ့စည်းပေးပါတယ်။ ဘတ်ဆော့ (basalt) ကျောက်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကျတော့ သိပ်သည်းလေးလံတယ်။ ဒါကြောင့် ထူထူ ဖွဲ့စည်းခွင့်မရဘူး။ သူကတော့ သဘာဝကျစွာပဲ မြေနိမ့်ပိုင်း ဖြစ်သွားတာကြောင့် သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်တွေ ဖြစ်သွားပါတယ်။ ကမ္ဘာ့သမုဒ္ဒရာရေအားလုံးနဲ့ နုံးတွေသဲတွေကို စိတ်ကူးနဲ့ ဖယ်ထုတ်လိုက်ရင် အနက်ရောင် ဘတ်ဆော့ ကျောက်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ လွင်ပြင်ကြီးက တမျှော်တခေါ်ပါပဲ။ ဂရန်းနိုက်နဲ့ ပြုလုပ်တဲ့ တိုက်ကုန်းမြေတွေက ကြို့တို့ကျဲတဲ ကုန်းပြင်မြင့်တွေ ဖြစ်နေပါမယ်။
ဒီတော့ ဘတ်ဆော့နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကို သမုဒ္ဒရာအပေါ်ခွံ (oceanic crust) လို့ ခေါ်တယ်။ ဂရန်န်နိုက်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကိုတော့ တိုက်အပေါ်ခွံ (continental crust) လို့ခေါ်ပါတယ်။ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံနဲ့ တိုက်အပေါ်ခွံ အောက်မှာ ရှိတဲ့ ကျောက်မာအကာသား ကလည်း သိပ်သည်းဆ မတူပါ။ တိုက်အပေါ်ခွံအောက်က ကျောက်မာ အကာသား တိုက်အပေါ်ခွံ (နဲ့ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံ) ထက် သိပ်သည်းတဲ့တိုင်အောင်၊ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံအောက်က ကျောက်မာအကာသားထက်တော့ ပေါ့ပါး ပါတယ်။
ဒါကြောင့် တိုက်အပေါ်ခွံ + တိုက်ကျောက်မာအကာသားကို တိုက်ကျောက်ချပ် (continental lithosphere) လို့ခေါ်တယ်။ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံ + သမုဒ္ဒရာ ကျောက်မာအကာသားကို သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ် (oceanic lithosphere) လို့ ခေါ်ပါတယ်။
ရှင်းလင်းအောင် ညီမျှခြင်းချပြရရင် ဒီလိုလေးပါ။
continental crust + continental lithospheric mantle = continental lithosphere
oceanic crust + oceanic lithospheric mantle = oceanic lithosphere
အဲဒီ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက ပလိပ်ကျောက်ချပ်နဲ့ ဘာလို့ မတူသလဲ ဆက်ကြည့်ရအောင်။
ပလိပ်ကျောက်ချပ် တခုကို ဥပမာ ယူကြည့်ပါမယ်။ မြောက်အမေရိက ပလိပ်ချပ် ဆိုပါစို့။ အဲဒီ့ ပလိပ်ချပ်ထဲမှာ မြောက်အမေရိကတိုက် တခုလုံး ပါတယ်။ ပြီးရင် အတ္တလန်တိတ်သမုဒ္ဒရာရဲ့ အနောက်မြောက်ပိုင်း ပါပါတယ်။ ကြည့်နော်။ ပလိပ်ချပ် တခုထဲမှာ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ် နှစ်ခုတောင် ရှိနေတာပါ။ မြောက်အမေရိကဆိုတဲ့ တိုက်ကျောက်ချပ်က တခု။ အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာ အနောက်မြောက်ပိုင်းက တခုပေါ့။
ဒါပေမယ့် အတ္တလန်တိတ်သမုဒ္ဒရာက မြောက်ခြမ်းနဲ့ တောင်ခြမ်း ဆိုပြီး နှစ်ပိုင်းရှိတယ်။ ရှိတယ်ဆိုပေမယ့် လက်တွေ့မှာ ဒီနှစ်ခြမ်းက တဆက်တည်းပါ။ သမုဒ္ဒရာရဲ့ အလယ်တည့်တည့်မှာ အဏ္ဏဝါကုန်းမြင့်တန်း (mid-ocean ridge) ဆိုတဲ့ ပထဝီလက္ခဏာတစ်ရပ်ရှိတယ်။ အဲဒီ့နေရာမှာ ကျောက်သားတွေက အသစ်အသစ်တွေ ကြွတက်ပြီး ဘေးဘက်ကို တွန်းချနေတာ ဖြစ်တယ်။ အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာက အဲဒီ့ နေရာကနေ ဘေးကို ဖြန့်ထွက်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် အတ္တလန်တိုက် သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ်က ပလိပ်ချပ်အနေနဲ့ဆိုရင် မြောက်အမေရိက၊ တောင်အမေရိက၊ ယူရေးရှားနဲ့ အာဖရိက ပလိပ်ချပ်တွေမှာ အနောက်မြောက်၊ အနောက်တောင်၊ အရှေ့မြောက်၊ အရှေ့တောင်ဆိုပြီး လေးစိတ်ကွဲနေတာပေါ့။
အဲဒါကြောင့် ပလိပ်ချပ်နဲ့ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ် မတူဘူးလို့ ပြောတာပါ။
လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက အမြဲတမ်း တွန်းတိုက် လှုပ်ရှားနေတယ်။ သူတို့ချင်း ထိစပ်တဲ့ အနားစွန်း နယ်နမိတ်က ပေါင်းစည်းတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ကွဲထွက်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ဘေးတိုက် ပွတ်တိုက်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ အဲဒါအပေါ် မူတည်ပြီးတော့ ပလိပ် နယ်နမိတ်တွေ ဖြစ်ပေါ်လာတာပါ။ ဒါကြောင့် ပလိပ် ကျောက်ချပ်ဆိုတဲ့ ဘူမိဗေဒ သတ်မှတ်ချက်က လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ လက်ရှိ လှုပ်ရှားမှုကို ထင်ဟပ်တဲ့ နယ်နမိတ်တွေကိုသာ ဖော်ပြတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ကျောက်သားတွေရဲ့ တကယ့် စုဖွဲ့တည်ရှိမှုက လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်မှာသာ တည်ရှိတာ ဖြစ်တယ်။
လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ ပြုမူပုံ ပြောင်းသွားရင် ပလိပ်ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ နယ်နမိတ်တွေ ပြောင်းသွားပါမယ်။ ဥပမာအားဖြင့် အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာရဲ့ အဏ္ဏဝါကုန်းမြင့်တန်းက ရပ်တံ့သွားပြီ ဆိုပါစို့။ ဒါဆိုရင် မြောက်အမေရိက၊ အာဖရိက နဲ့ ယူရေးရှား ပလိပ်တွေက တဆက်တည်း ဖြစ်သွားပါလိမ့်မယ်။ ဒါကြောင့် ပလိပ်ကျောက်ချပ် နယ်နမိတ်ဆိုတာ ယာယီဖြစ်စဉ်မျှသာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုပြောလို့ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်ကတော့ အမြဲတည်တံ့တယ်ရယ်တော့ မဟုတ်ပါဘူး။ သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ်တွေက တိုက်ကျောက်ချပ်အောက်ကို အမြဲတမ်း လျှိုဆင်းပြီး ဖျက်ဆီးခံရတာကြောင့်၊ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်သန်း ၂၀၀ ထက် ရှေးကျတဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် မရှိတော့ပါ။ တိုက်ကျောက်ချပ်တွေကတော့ ပေါ့ပါးပွယောင်းပြီး အမြဲတမ်း ပေါလောပေါ်နေတာကြောင့် ထာဝရ တည်တံ့ပါတယ်။ တည်တံ့တယ်ဆိုပေမယ့် သူတို့လည်းပဲ အလယ်ကနေ ထိုးခွဲခံရလိုက်၊ မြေပြန့်ဖြစ်အောင် တိုက်စားခံရလိုက်၊ ပြန်တိုက်မိပြီး တွန့်ခေါက်တက်ကာ တောင်တန်းတွေ ဖြစ်လိုက်နဲ့ ရှိတယ်။
တိုက်ကျောက်ချပ်တွေကို နို့ခွက်ထဲက မလိုင်ဖတ်တွေလို့ သဘောထားကြည့်ပါ။ ဘတ်ဆော့နဲ့လုပ်ထားတဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်တွေရဲ့ ကွဲအက်ရာတွေ၊ လှုပ်ရှားမှုတွေက ဘောင်ဘင်ခတ်နေတဲ့ နို့ရည်ပူလိုပဲ။ တိုက်ကျောက်ချပ် "မလိုင်ဖတ်"တွေကို ပေါင်းလိုက်၊ ကွဲလိုက်နဲ့ အမျိုးမျိုး ပုံသွင်းလို့နေတယ်။ ဒီလို စဉ်ဆက်မပြတ် ပုံသွင်းခံရပေမယ့် တိုက်ကျောက်ချပ်တွေက ဘယ်တော့မှ မြုပ်ဆင်းမသွားဘူး။ ကျွန်တော်တို့ ကုန်းသတ္တဝါတွေ ခြေချဖို့ မြေကြီးကိုတော့ အမြဲတမ်း ဖန်တီးပေးထားပါတယ်။