လမ်းလျှောက်ခြင်းဟာ လွယ်ကူတယ်လို့ ထင်ရပေမဲ့ တကယ်တမ်းကျတော့ ခြေလှမ်း တစ်လှမ်း လှမ်းရဖိုအတွက် ကြွက်သားပေါင်း ၂၀၀ လောက်ဟာ တစ်စုတစ်စည်းထဲ အလုပ်လုပ်နေရတာ ဖြစ်ပါတယ် ဟန်ချက်ထိန်းဖို့၊ လှုပ်ရှားဖို့၊ ကိုယ်နေဟန်ထားမှန်ဖို့နဲ့ ခန္ဓာကိုယ်ကို ထောက်ပံ့ဖို့အတွက် ဒီကြွက်သားတွေ အားလုံးဟာ စုပေါင်းပြီး အလုပ်လုပ်ကြရတာဖြစ်ပါတယ်
ခြေထောက်နဲ့ ခြေကျင်းဝတ်က သေးငယ်တဲ့ ဟန်ချက်ထိန်းကြွက်သားတွေကနေ ပေါင်၊ တင်ပါးနဲ့ ခန္ဓာကိုယ်အလယ်ပိုင်းက ပိုကြီးတဲ့ ကြွက်သားတွေအထိ ခြေလှမ်းတိုင်းကို တိကျသေချာစေဖို့ ကြွက်သားအားလုံးဟာ ညှိယူလုပ်ဆောင်ကြပါတယ်
#knowledge #ဗဟုသုတ

Orion ယာဉ်နှင့် Space Launch System (SLS) Mission တွေမှာ အသုံးပြုမယ့် Orion ယာဉ်နဲ့ ကမ္ဘာ့အင်အားအကြီးဆုံး ဒုံးပျံဖြစ်တဲ့ Space Launch System (SLS) ဟာ လူသားတွေ လနဲ့ အင်္ဂါဂြိုဟ်ဆီ ခရီးသွားဖို့အတွက် အဓိက မောင်းနှင်အား ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။

Orion ယာဉ်ရဲ့ အမြန်နှုန်းက လက်ရှိ ကမ္ဘာမှာ လူသားတွေ လိုက်ပါနိုင်တဲ့ ယာဉ်တွေထဲမှာ အမြန်ဆုံး ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ တစ်နာရီကို မိုင် ၃၅,၀၀၀ (ကီလိုမီတာ ၅၆,၀၀၀ ခန့်) လောက်အထိ ခရီးသွားနိုင်မှာပါ။

#end
ဂရိတ်အော့ခ်ရဲ့ နောက်နာမည်ကို ကြားရင် ပိုအံ့ဩရမယ်။ penguin တဲ့။ ဝေလဘာသာ (Welsh) နဲ့ pen ဆိုတာ ဦးခေါင်း၊ gywn ဆိုတာ အဖြူရောင်ကနေ လာတာပါ။ ဒီတော့ penguin ခေါင်းဖြူငှက်လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ ၁၇၉၁ခုနှစ်မှာ ဂရိတ်အော့ခ်ဟာ သိပ္ပံနာမည်ရလာတယ်။ အဲဒီ့နာမည်ကလည်း ခပ်ဆင်ဆင် Pinguinus impennis တဲ့။ ဒါပေမယ့် ဝေလဘာသာစကား “penguin” ကနေ ယူထားတာ မဟုတ်ဘူး။ “လုံးဝိုင်းဝိုင်း” လို့အဓိပ္ပာယ်ရတဲ့ လက်တင်စာလုံး “pinguis” ကနေ ယူထားတာပါ။ (impennis ကတော့ – im မရှိ၊ pennae – တောင်ပံငှက်မွေး၊ တောင်ပံမှာ ငှက်မွေးမရှိ လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ သူက မပျံတဲ့ငှက်ဆိုတော့ အမွေးအတောင်ရှည်ကြီးတွေ မရှိဘူးကိုး။)
ပိုထူးခြားတာက အဲဒီ့ “penguin” နာမည်က ၁၆ရာစု စာပေထဲမှာ စတွေ့ရပြီ။ ဒီတော့ အဲဒီ့ထက်လည်း ပိုစောလိမ့်မယ်။ အိုက်စလန်ကို လူတွေရောက်နေတာလည်း အလယ်ခေတ် (၉ရာစု) တည်းကဆိုတော့ ဒီဝေလနာမည်က ၁၆ရာစုထက်လည်း စောလိမ့်မယ်။ ဒီတော့ အလယ်ခေတ်တုန်းက လူတွေ အန္တာတိကတိုက်ကို မရောက်ဖူးသေးဘူး။ ဒီနေ့ ခေါ်နေတဲ့ ပင်ဂွင်းဆိုတာ ရှိမှန်းလည်း မသိကြဘူး။
၁၄၉၇ခုနှစ်မှာ ပေါ်တူဂီ စွန့်ဦးရှာဖွေသူ ဗက်စကိုဒါဂါမာ (Vasco da Gama) က အိန္ဒိယကိုသွားဖို့ ရေလမ်းရှာရင်းနဲ့ တောင်အာဖရိက တောင်စွန်းပိုင်းကို ပတ်ပြီး ရွက်လွှင့်တယ်။ အဲဒီ့မှာ သူ့သင်္ဘောသားတွေက ဒီနေ့ ပင်ဂွင်းလို့ ခေါ်မယ့် ငှက်ကို စတွေ့ဖူးတာပဲ။ ဂရိတ်အော့ခ်နဲ့ ရုပ်ဆင်၊ အနေအထိုင် ဆင်တာဆိုတော့ အဲဒီ့ ငှက်အသစ်ကိုလည်း ပင်ဂွင်းလို့ နာမည်ပေးလိုက်ကြတယ်။ ဟို သိပြီးသား ဂရိတ်အော့ခ်ကိုတော့ ဒီငှက်နဲ့ ကွဲသွားအောင် ဂရိတ်အော့ခ်ပဲ ဆက်ခေါ်ခဲ့ကြပါတယ်။ ပင်ဂွင်းနဲ့ ဂရိတ်အော့ခ်ဟာ အပေါ်ယံ ဆင်ပေမယ့် သိပ္ပံနည်းကျမျိုးခွဲရင် မျိုးစဉ် (order) အဆင့်အထိ မတူတာပါ။ သူတို့တွေ မျိုးစဉ်အဆင့် မတူဘူးဆိုတာကို မြင်သာအောင် ကိုယ်တွေ နို့တိုက်သတ္တဝါဘက်မှာ ယှဉ်ပြရရင် သားရဲမျိုးစဉ်ထဲက ခွေးနဲ့ ပရိုင်းမိတ် မျိုးစဉ်ထဲ လူ မတူသလို မျိုးကွဲတာပါ။
လူ့ပယောဂကင်းတဲ့ ပင်ကိုအခြေအနေမှာ သဘာဝတရားကြီးက ထူးခြားလှပပါတယ်။ ဂရိတ်အော့ခ်တွေကိုသာ ကျွန်တော်တို့ သတ်မပစ်ရင် အခုဆို ရေခဲမှာ ပျော်မွေ့တဲ့ ရေငှက်နှစ်မျိုးကို “မြောက်ပင်ဂွင်း” (ဂရိတ်အော့ခ်) နဲ့ “တောင်ပင်ဂွင်း” (ယနေ့ခေတ် ပင်ဂွင်း) ဆိုပြီး အာတိတ်နဲ့ အန္တာတိက၊ ကမ္ဘာ့ဝင်ရိုးစွန်း နှစ်ဘက်လုံးမှာ တွေ့ရမှာပေါ့လေ။ ကျွန်တော်တို့တွေ သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်ကို ဂရုမစိုက်ရင်၊ လူသူကင်းမဲ့တဲ့ အေးခဲလောကတွေမှာ ဥတုဖောက်ပြန်မှုက အပြင်းထန်ဆုံး ဖြစ်နေတာကို မြန်မြန် အရေးမယူရင် လက်ရှိ ကျန်နေသေးတဲ့ “တောင်ပင်ဂွင်း” တွေကိုပါ ကျွန်တော်တို့ ဆုံးရှုံးရပါလိမ့်မယ်။
#end

#end
ဂရိတ်အော့ခ်ရဲ့ နောက်နာမည်ကို ကြားရင် ပိုအံ့ဩရမယ်။ penguin တဲ့။ ဝေလဘာသာ (Welsh) နဲ့ pen ဆိုတာ ဦးခေါင်း၊ gywn ဆိုတာ အဖြူရောင်ကနေ လာတာပါ။ ဒီတော့ penguin ခေါင်းဖြူငှက်လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ ၁၇၉၁ခုနှစ်မှာ ဂရိတ်အော့ခ်ဟာ သိပ္ပံနာမည်ရလာတယ်။ အဲဒီ့နာမည်ကလည်း ခပ်ဆင်ဆင် Pinguinus impennis တဲ့။ ဒါပေမယ့် ဝေလဘာသာစကား “penguin” ကနေ ယူထားတာ မဟုတ်ဘူး။ “လုံးဝိုင်းဝိုင်း” လို့အဓိပ္ပာယ်ရတဲ့ လက်တင်စာလုံး “pinguis” ကနေ ယူထားတာပါ။ (impennis ကတော့ – im မရှိ၊ pennae – တောင်ပံငှက်မွေး၊ တောင်ပံမှာ ငှက်မွေးမရှိ လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ သူက မပျံတဲ့ငှက်ဆိုတော့ အမွေးအတောင်ရှည်ကြီးတွေ မရှိဘူးကိုး။)
ပိုထူးခြားတာက အဲဒီ့ “penguin” နာမည်က ၁၆ရာစု စာပေထဲမှာ စတွေ့ရပြီ။ ဒီတော့ အဲဒီ့ထက်လည်း ပိုစောလိမ့်မယ်။ အိုက်စလန်ကို လူတွေရောက်နေတာလည်း အလယ်ခေတ် (၉ရာစု) တည်းကဆိုတော့ ဒီဝေလနာမည်က ၁၆ရာစုထက်လည်း စောလိမ့်မယ်။ ဒီတော့ အလယ်ခေတ်တုန်းက လူတွေ အန္တာတိကတိုက်ကို မရောက်ဖူးသေးဘူး။ ဒီနေ့ ခေါ်နေတဲ့ ပင်ဂွင်းဆိုတာ ရှိမှန်းလည်း မသိကြဘူး။
၁၄၉၇ခုနှစ်မှာ ပေါ်တူဂီ စွန့်ဦးရှာဖွေသူ ဗက်စကိုဒါဂါမာ (Vasco da Gama) က အိန္ဒိယကိုသွားဖို့ ရေလမ်းရှာရင်းနဲ့ တောင်အာဖရိက တောင်စွန်းပိုင်းကို ပတ်ပြီး ရွက်လွှင့်တယ်။ အဲဒီ့မှာ သူ့သင်္ဘောသားတွေက ဒီနေ့ ပင်ဂွင်းလို့ ခေါ်မယ့် ငှက်ကို စတွေ့ဖူးတာပဲ။ ဂရိတ်အော့ခ်နဲ့ ရုပ်ဆင်၊ အနေအထိုင် ဆင်တာဆိုတော့ အဲဒီ့ ငှက်အသစ်ကိုလည်း ပင်ဂွင်းလို့ နာမည်ပေးလိုက်ကြတယ်။ ဟို သိပြီးသား ဂရိတ်အော့ခ်ကိုတော့ ဒီငှက်နဲ့ ကွဲသွားအောင် ဂရိတ်အော့ခ်ပဲ ဆက်ခေါ်ခဲ့ကြပါတယ်။ ပင်ဂွင်းနဲ့ ဂရိတ်အော့ခ်ဟာ အပေါ်ယံ ဆင်ပေမယ့် သိပ္ပံနည်းကျမျိုးခွဲရင် မျိုးစဉ် (order) အဆင့်အထိ မတူတာပါ။ သူတို့တွေ မျိုးစဉ်အဆင့် မတူဘူးဆိုတာကို မြင်သာအောင် ကိုယ်တွေ နို့တိုက်သတ္တဝါဘက်မှာ ယှဉ်ပြရရင် သားရဲမျိုးစဉ်ထဲက ခွေးနဲ့ ပရိုင်းမိတ် မျိုးစဉ်ထဲ လူ မတူသလို မျိုးကွဲတာပါ။
လူ့ပယောဂကင်းတဲ့ ပင်ကိုအခြေအနေမှာ သဘာဝတရားကြီးက ထူးခြားလှပပါတယ်။ ဂရိတ်အော့ခ်တွေကိုသာ ကျွန်တော်တို့ သတ်မပစ်ရင် အခုဆို ရေခဲမှာ ပျော်မွေ့တဲ့ ရေငှက်နှစ်မျိုးကို “မြောက်ပင်ဂွင်း” (ဂရိတ်အော့ခ်) နဲ့ “တောင်ပင်ဂွင်း” (ယနေ့ခေတ် ပင်ဂွင်း) ဆိုပြီး အာတိတ်နဲ့ အန္တာတိက၊ ကမ္ဘာ့ဝင်ရိုးစွန်း နှစ်ဘက်လုံးမှာ တွေ့ရမှာပေါ့လေ။ ကျွန်တော်တို့တွေ သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်ကို ဂရုမစိုက်ရင်၊ လူသူကင်းမဲ့တဲ့ အေးခဲလောကတွေမှာ ဥတုဖောက်ပြန်မှုက အပြင်းထန်ဆုံး ဖြစ်နေတာကို မြန်မြန် အရေးမယူရင် လက်ရှိ ကျန်နေသေးတဲ့ “တောင်ပင်ဂွင်း” တွေကိုပါ ကျွန်တော်တို့ ဆုံးရှုံးရပါလိမ့်မယ်။
#end

#end
ဂရိတ်အော့ခ်ရဲ့ နောက်နာမည်ကို ကြားရင် ပိုအံ့ဩရမယ်။ penguin တဲ့။ ဝေလဘာသာ (Welsh) နဲ့ pen ဆိုတာ ဦးခေါင်း၊ gywn ဆိုတာ အဖြူရောင်ကနေ လာတာပါ။ ဒီတော့ penguin ခေါင်းဖြူငှက်လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ ၁၇၉၁ခုနှစ်မှာ ဂရိတ်အော့ခ်ဟာ သိပ္ပံနာမည်ရလာတယ်။ အဲဒီ့နာမည်ကလည်း ခပ်ဆင်ဆင် Pinguinus impennis တဲ့။ ဒါပေမယ့် ဝေလဘာသာစကား “penguin” ကနေ ယူထားတာ မဟုတ်ဘူး။ “လုံးဝိုင်းဝိုင်း” လို့အဓိပ္ပာယ်ရတဲ့ လက်တင်စာလုံး “pinguis” ကနေ ယူထားတာပါ။ (impennis ကတော့ – im မရှိ၊ pennae – တောင်ပံငှက်မွေး၊ တောင်ပံမှာ ငှက်မွေးမရှိ လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ သူက မပျံတဲ့ငှက်ဆိုတော့ အမွေးအတောင်ရှည်ကြီးတွေ မရှိဘူးကိုး။)
ပိုထူးခြားတာက အဲဒီ့ “penguin” နာမည်က ၁၆ရာစု စာပေထဲမှာ စတွေ့ရပြီ။ ဒီတော့ အဲဒီ့ထက်လည်း ပိုစောလိမ့်မယ်။ အိုက်စလန်ကို လူတွေရောက်နေတာလည်း အလယ်ခေတ် (၉ရာစု) တည်းကဆိုတော့ ဒီဝေလနာမည်က ၁၆ရာစုထက်လည်း စောလိမ့်မယ်။ ဒီတော့ အလယ်ခေတ်တုန်းက လူတွေ အန္တာတိကတိုက်ကို မရောက်ဖူးသေးဘူး။ ဒီနေ့ ခေါ်နေတဲ့ ပင်ဂွင်းဆိုတာ ရှိမှန်းလည်း မသိကြဘူး။
၁၄၉၇ခုနှစ်မှာ ပေါ်တူဂီ စွန့်ဦးရှာဖွေသူ ဗက်စကိုဒါဂါမာ (Vasco da Gama) က အိန္ဒိယကိုသွားဖို့ ရေလမ်းရှာရင်းနဲ့ တောင်အာဖရိက တောင်စွန်းပိုင်းကို ပတ်ပြီး ရွက်လွှင့်တယ်။ အဲဒီ့မှာ သူ့သင်္ဘောသားတွေက ဒီနေ့ ပင်ဂွင်းလို့ ခေါ်မယ့် ငှက်ကို စတွေ့ဖူးတာပဲ။ ဂရိတ်အော့ခ်နဲ့ ရုပ်ဆင်၊ အနေအထိုင် ဆင်တာဆိုတော့ အဲဒီ့ ငှက်အသစ်ကိုလည်း ပင်ဂွင်းလို့ နာမည်ပေးလိုက်ကြတယ်။ ဟို သိပြီးသား ဂရိတ်အော့ခ်ကိုတော့ ဒီငှက်နဲ့ ကွဲသွားအောင် ဂရိတ်အော့ခ်ပဲ ဆက်ခေါ်ခဲ့ကြပါတယ်။ ပင်ဂွင်းနဲ့ ဂရိတ်အော့ခ်ဟာ အပေါ်ယံ ဆင်ပေမယ့် သိပ္ပံနည်းကျမျိုးခွဲရင် မျိုးစဉ် (order) အဆင့်အထိ မတူတာပါ။ သူတို့တွေ မျိုးစဉ်အဆင့် မတူဘူးဆိုတာကို မြင်သာအောင် ကိုယ်တွေ နို့တိုက်သတ္တဝါဘက်မှာ ယှဉ်ပြရရင် သားရဲမျိုးစဉ်ထဲက ခွေးနဲ့ ပရိုင်းမိတ် မျိုးစဉ်ထဲ လူ မတူသလို မျိုးကွဲတာပါ။
လူ့ပယောဂကင်းတဲ့ ပင်ကိုအခြေအနေမှာ သဘာဝတရားကြီးက ထူးခြားလှပပါတယ်။ ဂရိတ်အော့ခ်တွေကိုသာ ကျွန်တော်တို့ သတ်မပစ်ရင် အခုဆို ရေခဲမှာ ပျော်မွေ့တဲ့ ရေငှက်နှစ်မျိုးကို “မြောက်ပင်ဂွင်း” (ဂရိတ်အော့ခ်) နဲ့ “တောင်ပင်ဂွင်း” (ယနေ့ခေတ် ပင်ဂွင်း) ဆိုပြီး အာတိတ်နဲ့ အန္တာတိက၊ ကမ္ဘာ့ဝင်ရိုးစွန်း နှစ်ဘက်လုံးမှာ တွေ့ရမှာပေါ့လေ။ ကျွန်တော်တို့တွေ သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်ကို ဂရုမစိုက်ရင်၊ လူသူကင်းမဲ့တဲ့ အေးခဲလောကတွေမှာ ဥတုဖောက်ပြန်မှုက အပြင်းထန်ဆုံး ဖြစ်နေတာကို မြန်မြန် အရေးမယူရင် လက်ရှိ ကျန်နေသေးတဲ့ “တောင်ပင်ဂွင်း” တွေကိုပါ ကျွန်တော်တို့ ဆုံးရှုံးရပါလိမ့်မယ်။
#end

#end
ဂရိတ်အော့ခ်ရဲ့ နောက်နာမည်ကို ကြားရင် ပိုအံ့ဩရမယ်။ penguin တဲ့။ ဝေလဘာသာ (Welsh) နဲ့ pen ဆိုတာ ဦးခေါင်း၊ gywn ဆိုတာ အဖြူရောင်ကနေ လာတာပါ။ ဒီတော့ penguin ခေါင်းဖြူငှက်လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ ၁၇၉၁ခုနှစ်မှာ ဂရိတ်အော့ခ်ဟာ သိပ္ပံနာမည်ရလာတယ်။ အဲဒီ့နာမည်ကလည်း ခပ်ဆင်ဆင် Pinguinus impennis တဲ့။ ဒါပေမယ့် ဝေလဘာသာစကား “penguin” ကနေ ယူထားတာ မဟုတ်ဘူး။ “လုံးဝိုင်းဝိုင်း” လို့အဓိပ္ပာယ်ရတဲ့ လက်တင်စာလုံး “pinguis” ကနေ ယူထားတာပါ။ (impennis ကတော့ – im မရှိ၊ pennae – တောင်ပံငှက်မွေး၊ တောင်ပံမှာ ငှက်မွေးမရှိ လို့ အဓိပ္ပာယ်ရတယ်။ သူက မပျံတဲ့ငှက်ဆိုတော့ အမွေးအတောင်ရှည်ကြီးတွေ မရှိဘူးကိုး။)
ပိုထူးခြားတာက အဲဒီ့ “penguin” နာမည်က ၁၆ရာစု စာပေထဲမှာ စတွေ့ရပြီ။ ဒီတော့ အဲဒီ့ထက်လည်း ပိုစောလိမ့်မယ်။ အိုက်စလန်ကို လူတွေရောက်နေတာလည်း အလယ်ခေတ် (၉ရာစု) တည်းကဆိုတော့ ဒီဝေလနာမည်က ၁၆ရာစုထက်လည်း စောလိမ့်မယ်။ ဒီတော့ အလယ်ခေတ်တုန်းက လူတွေ အန္တာတိကတိုက်ကို မရောက်ဖူးသေးဘူး။ ဒီနေ့ ခေါ်နေတဲ့ ပင်ဂွင်းဆိုတာ ရှိမှန်းလည်း မသိကြဘူး။
၁၄၉၇ခုနှစ်မှာ ပေါ်တူဂီ စွန့်ဦးရှာဖွေသူ ဗက်စကိုဒါဂါမာ (Vasco da Gama) က အိန္ဒိယကိုသွားဖို့ ရေလမ်းရှာရင်းနဲ့ တောင်အာဖရိက တောင်စွန်းပိုင်းကို ပတ်ပြီး ရွက်လွှင့်တယ်။ အဲဒီ့မှာ သူ့သင်္ဘောသားတွေက ဒီနေ့ ပင်ဂွင်းလို့ ခေါ်မယ့် ငှက်ကို စတွေ့ဖူးတာပဲ။ ဂရိတ်အော့ခ်နဲ့ ရုပ်ဆင်၊ အနေအထိုင် ဆင်တာဆိုတော့ အဲဒီ့ ငှက်အသစ်ကိုလည်း ပင်ဂွင်းလို့ နာမည်ပေးလိုက်ကြတယ်။ ဟို သိပြီးသား ဂရိတ်အော့ခ်ကိုတော့ ဒီငှက်နဲ့ ကွဲသွားအောင် ဂရိတ်အော့ခ်ပဲ ဆက်ခေါ်ခဲ့ကြပါတယ်။ ပင်ဂွင်းနဲ့ ဂရိတ်အော့ခ်ဟာ အပေါ်ယံ ဆင်ပေမယ့် သိပ္ပံနည်းကျမျိုးခွဲရင် မျိုးစဉ် (order) အဆင့်အထိ မတူတာပါ။ သူတို့တွေ မျိုးစဉ်အဆင့် မတူဘူးဆိုတာကို မြင်သာအောင် ကိုယ်တွေ နို့တိုက်သတ္တဝါဘက်မှာ ယှဉ်ပြရရင် သားရဲမျိုးစဉ်ထဲက ခွေးနဲ့ ပရိုင်းမိတ် မျိုးစဉ်ထဲ လူ မတူသလို မျိုးကွဲတာပါ။
လူ့ပယောဂကင်းတဲ့ ပင်ကိုအခြေအနေမှာ သဘာဝတရားကြီးက ထူးခြားလှပပါတယ်။ ဂရိတ်အော့ခ်တွေကိုသာ ကျွန်တော်တို့ သတ်မပစ်ရင် အခုဆို ရေခဲမှာ ပျော်မွေ့တဲ့ ရေငှက်နှစ်မျိုးကို “မြောက်ပင်ဂွင်း” (ဂရိတ်အော့ခ်) နဲ့ “တောင်ပင်ဂွင်း” (ယနေ့ခေတ် ပင်ဂွင်း) ဆိုပြီး အာတိတ်နဲ့ အန္တာတိက၊ ကမ္ဘာ့ဝင်ရိုးစွန်း နှစ်ဘက်လုံးမှာ တွေ့ရမှာပေါ့လေ။ ကျွန်တော်တို့တွေ သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်ကို ဂရုမစိုက်ရင်၊ လူသူကင်းမဲ့တဲ့ အေးခဲလောကတွေမှာ ဥတုဖောက်ပြန်မှုက အပြင်းထန်ဆုံး ဖြစ်နေတာကို မြန်မြန် အရေးမယူရင် လက်ရှိ ကျန်နေသေးတဲ့ “တောင်ပင်ဂွင်း” တွေကိုပါ ကျွန်တော်တို့ ဆုံးရှုံးရပါလိမ့်မယ်။
#end

“အာတိတ်” ပင်ဂွင်းများ
-----
~ Kyaw Zwar Lynn | May 2021
ငယ်ငယ်တုန်းက ပင်ဂွင်းတွေအကြောင်း သိပ်မသိခင်က ပင်ဂွင်းဆိုတာ ဝင်ရိုးစွန်းနှစ်ခုလုံးမှာ နေမှာပဲလို့ တွေးခဲ့ဖူးတယ်။ သူတို့က အန္တာတိက တောင်ဝင်ရိုးစွန်းမှာပဲ နေတယ်ဆိုတာကို နောက်မှ သိတာ။ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းကနေ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို သွားချင်ရင် အပူပိုင်းဇုံကို ဖြတ်ရမှာကိုး။ သူတို့ရဲ့ အပူဓာတ် ထိန်းသိမ်းတဲ့ အမွေးတွေ၊ အဆီလွှာတွေနဲ့ဆို အပူပိုင်းဇုံကို ဖြတ်နိုင်မှာ မဟုတ်ဘူး။ ဒါကြောင့် မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို ပင်ဂွင်းတွေ ရောက်မလာတာပေါ့။
အဲဒီ့အပြင် မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို ပင်ဂွင်းတွေ ‌ရောက်ခဲ့ရင်တောင် ရှင်သန်ဖို့ မလွယ်ဘူး။ ဝင်ရိုးစွန်းဝက်ဝံဖြူတွေ၊ အော်ကာဝေလငါးတွေ ရှိတာကိုး။ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းရဲ့ ကုန်းပေါ်မှတော့ာ ပင်ဂွင်းကို အန္တရာယ်ပေးမယ့် သားရဲအကြီးစား မရှိဘူး။ ဒီ့အပြင် ပင်ဂွင်းဟာ ဥဥဖို့ ရေခဲမဖုံးတဲ့ မြေနေရာတွေ လိုတယ်။ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းက ကုန်းပတ်ပတ်လည် ဝိုင်းနေတဲ့ ရေခဲပြင်ကြီးလေ။ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းကျတော့ ပင်လယ် ပတ်ပတ်လည် ဝိုင်းနေတဲ့ ရေခဲဖုံးကုန်းမြေကြီးကိုး။
ဒီတော့ ပင်ဂွင်းရဲ့ ဂေဟကဏ္ဍ (ecological niche) မျိုး – တစ်နည်းအားဖြင့် “ရေခဲပေါ်မှာ နေတဲ့ မပျံသန်းနိုင်သော ရေငှက်” ကို အာတိတ်မှာ မရှိဘူးလားလို့ မေးစရာ ရှိတယ်။ ရှေ့က အချက်တွေကို ထောက်ရှုရင် ပင်ဂွင်းလို ငှက်မျိုး အာတိတ်မှာ မရှိနိုင်ဘူးလို့ ပြောရမှာပဲ။ ဒါပေမယ့် အဲဒါ မမှန်ပါဘူးတဲ့။
များမကြာသေးခင်ကအထိ အာတိတ်မှာ ပင်ဂွင်းကဲ့သို့ မပျံသန်းနိုင်တဲ့ ရေငှက် တစ်မျိုး ရှိခဲ့ဖူးတယ်။ ဒီ့အပြင် အဲဒီ့ငှက်က ပင်ဂွင်းနဲ့တောင် အပေါ်ယံ ဆင်တူပါတယ်။ ပြောရရင် ပေါင်းစည်းဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် (convergence) သဘောပေါ့။ (ပတ်ဝန်းကျင် ဆင်တူတဲ့ နေရာတွေမှာ သက်ရှိတွေရဲ့ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် လမ်းကြောင်းတွေ ဆင်တူတာ) အဲဒီ့ ငှက်ကို ဂရိတ်အော့ခ် (great auk) လို့ခေါ်ပါတယ်။ အဲဒီ့ စိတ်ဝင်စားစရာ ငှက်အကြောင်းကို Elizabeth Kolbert ရေးတဲ့ The Sixth Extinction (၂၀၁၄) စာအုပ်ကို အရင်လတုန်းက ဖတ်နေရင်းနဲ့ တွေ့သွားတာပါ။
ဂရိတ်အော့ခ် ရှိသလို၊ လစ်တဲအော့ခ် (little auk) လည်း ရှိတယ်။ အယ်လ်ဆစ် (alcid) လို့လည်းခေါ်တဲ့ အော့ခ် ငှက်မျိုးနွယ်ထဲမှာ ဂီလီမော့ (guillemot)၊ မူရာ (murre) အပြင် ပတ်ဖင် (puffin) ငှက်တွေ ပါတယ်။ သူတို့က ကမ္ဘာ့အနောက်မြောက်ခြမ်းမှာပဲ ရှိတာမို့ ဗမာနာမည်မရှိဘူး။ ပြီးတော့ အပူပိုင်းဇုံမှာလည်း မနေနိုင်ဘူး။ သူတို့က ငါးဖမ်းတဲ့အခါ ရေငုပ်ပြီး နောက်က လိုက်ဖမ်းတာ။ ငါးက ပင်လယ်ရေနွေးလေ ပိုဖျတ်လတ်လေမို့၊ ရေအေးပင်လယ်တွေမှာပဲ သူတို့ အမဲလိုက်နိုင်တယ်။ (ယခုလို သမုဒ္ဒရာပူနွေးခြင်းက သူတို့ကို ဒုက္ခပေးလိမ့်မယ်။)
ဂရိတ်အော့ခ်တွေက အခုမရှိတော့ပါဘူး။ ၁၉ရာစုအလယ်ပိုင်းတည်းက မျိုးသုဉ်းသွားတာပါ။ ဒီငှက်တွေက မြောက်အတ္တလန်တိတ်ထဲက ကျွန်းလေးတွေ၊ ကျောက်ဆောင်လေးတွေပေါ်မှာ အသိုက်ဆောက်ပြီးနေကြတယ်။ သူတို့က လူနဲ့ မရင်းနှီးဘူး။ လူမကြောက်ဘူး။ ဖမ်းရ လွယ်တယ်။ မြောက်အမေရိကမှာဆိုရင် သူတို့ကို ငှက်မွေးခေါင်းအုံးလုပ်ဖို့ရယ်၊ ငါးဖမ်းသင်္ဘောတွေမှာ ဥနဲ့ အသားရိက္ခာ ဖြည့်ဖို့ရယ်နဲ့ အုံလိုက်ကျင်းလိုက် သတ်ပစ်ကြတယ်။ ဒီလိုနဲ့ ဂရိတ်အော့ခ်တွေ ရှားလာတယ်။ ရှားလေ၊ ဈေးကောင်းလေ၊ သဘာဝသမိုင်းပြတိုက်တွေက အလုအယက် ဝယ်လေပေါ့။ ၁၈၄၄ ခုနှစ်မှာ နောက်ဆုံး ဂရိတ်အော့ခ်စုံတွဲဟာ အိုက်စလန်ကျွန်းနားက အယ်လဒေ (Island of Eldey) လို့ခေါ်တဲ့ ကျောက်အငူကျွန်းလေးတစ်ခုပေါ်က သူတို့အသိုက်ထဲမှာပဲ လည်ပင်းညှစ် အသတ်ခံရပါတယ်။ သူတို့ ဥကလေးလည်း ရုတ်းရင်းဆန်ခတ်ဖြစ်ချိန်မှာ ကွဲအက်သွားပါတယ်။ ၁၈၅၉ခုနှစ်မှာ အော့ခ်ငှက်တစ်ကောင်ကို တွေ့လိုက်ရသေးတယ်ဆိုတဲ့ မှတ်တမ်းရှိပေမယ့် အော့ခ်အသိုက်တော့ ထပ်မတွေ့ရတော့ဘူး။ ယနေ့ထိလည်း ဂရိတ်အော့ခ်တွေ ထပ်မတွေ့ရတော့ပါဘူး။ သူတို့ မျိုးသုဉ်းပြီပေါ့။

#ဆက်ရန်

“အာတိတ်” ပင်ဂွင်းများ
-----
~ Kyaw Zwar Lynn | May 2021
ငယ်ငယ်တုန်းက ပင်ဂွင်းတွေအကြောင်း သိပ်မသိခင်က ပင်ဂွင်းဆိုတာ ဝင်ရိုးစွန်းနှစ်ခုလုံးမှာ နေမှာပဲလို့ တွေးခဲ့ဖူးတယ်။ သူတို့က အန္တာတိက တောင်ဝင်ရိုးစွန်းမှာပဲ နေတယ်ဆိုတာကို နောက်မှ သိတာ။ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းကနေ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို သွားချင်ရင် အပူပိုင်းဇုံကို ဖြတ်ရမှာကိုး။ သူတို့ရဲ့ အပူဓာတ် ထိန်းသိမ်းတဲ့ အမွေးတွေ၊ အဆီလွှာတွေနဲ့ဆို အပူပိုင်းဇုံကို ဖြတ်နိုင်မှာ မဟုတ်ဘူး။ ဒါကြောင့် မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို ပင်ဂွင်းတွေ ရောက်မလာတာပေါ့။
အဲဒီ့အပြင် မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို ပင်ဂွင်းတွေ ‌ရောက်ခဲ့ရင်တောင် ရှင်သန်ဖို့ မလွယ်ဘူး။ ဝင်ရိုးစွန်းဝက်ဝံဖြူတွေ၊ အော်ကာဝေလငါးတွေ ရှိတာကိုး။ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းရဲ့ ကုန်းပေါ်မှတော့ာ ပင်ဂွင်းကို အန္တရာယ်ပေးမယ့် သားရဲအကြီးစား မရှိဘူး။ ဒီ့အပြင် ပင်ဂွင်းဟာ ဥဥဖို့ ရေခဲမဖုံးတဲ့ မြေနေရာတွေ လိုတယ်။ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းက ကုန်းပတ်ပတ်လည် ဝိုင်းနေတဲ့ ရေခဲပြင်ကြီးလေ။ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းကျတော့ ပင်လယ် ပတ်ပတ်လည် ဝိုင်းနေတဲ့ ရေခဲဖုံးကုန်းမြေကြီးကိုး။
ဒီတော့ ပင်ဂွင်းရဲ့ ဂေဟကဏ္ဍ (ecological niche) မျိုး – တစ်နည်းအားဖြင့် “ရေခဲပေါ်မှာ နေတဲ့ မပျံသန်းနိုင်သော ရေငှက်” ကို အာတိတ်မှာ မရှိဘူးလားလို့ မေးစရာ ရှိတယ်။ ရှေ့က အချက်တွေကို ထောက်ရှုရင် ပင်ဂွင်းလို ငှက်မျိုး အာတိတ်မှာ မရှိနိုင်ဘူးလို့ ပြောရမှာပဲ။ ဒါပေမယ့် အဲဒါ မမှန်ပါဘူးတဲ့။
များမကြာသေးခင်ကအထိ အာတိတ်မှာ ပင်ဂွင်းကဲ့သို့ မပျံသန်းနိုင်တဲ့ ရေငှက် တစ်မျိုး ရှိခဲ့ဖူးတယ်။ ဒီ့အပြင် အဲဒီ့ငှက်က ပင်ဂွင်းနဲ့တောင် အပေါ်ယံ ဆင်တူပါတယ်။ ပြောရရင် ပေါင်းစည်းဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် (convergence) သဘောပေါ့။ (ပတ်ဝန်းကျင် ဆင်တူတဲ့ နေရာတွေမှာ သက်ရှိတွေရဲ့ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် လမ်းကြောင်းတွေ ဆင်တူတာ) အဲဒီ့ ငှက်ကို ဂရိတ်အော့ခ် (great auk) လို့ခေါ်ပါတယ်။ အဲဒီ့ စိတ်ဝင်စားစရာ ငှက်အကြောင်းကို Elizabeth Kolbert ရေးတဲ့ The Sixth Extinction (၂၀၁၄) စာအုပ်ကို အရင်လတုန်းက ဖတ်နေရင်းနဲ့ တွေ့သွားတာပါ။
ဂရိတ်အော့ခ် ရှိသလို၊ လစ်တဲအော့ခ် (little auk) လည်း ရှိတယ်။ အယ်လ်ဆစ် (alcid) လို့လည်းခေါ်တဲ့ အော့ခ် ငှက်မျိုးနွယ်ထဲမှာ ဂီလီမော့ (guillemot)၊ မူရာ (murre) အပြင် ပတ်ဖင် (puffin) ငှက်တွေ ပါတယ်။ သူတို့က ကမ္ဘာ့အနောက်မြောက်ခြမ်းမှာပဲ ရှိတာမို့ ဗမာနာမည်မရှိဘူး။ ပြီးတော့ အပူပိုင်းဇုံမှာလည်း မနေနိုင်ဘူး။ သူတို့က ငါးဖမ်းတဲ့အခါ ရေငုပ်ပြီး နောက်က လိုက်ဖမ်းတာ။ ငါးက ပင်လယ်ရေနွေးလေ ပိုဖျတ်လတ်လေမို့၊ ရေအေးပင်လယ်တွေမှာပဲ သူတို့ အမဲလိုက်နိုင်တယ်။ (ယခုလို သမုဒ္ဒရာပူနွေးခြင်းက သူတို့ကို ဒုက္ခပေးလိမ့်မယ်။)
ဂရိတ်အော့ခ်တွေက အခုမရှိတော့ပါဘူး။ ၁၉ရာစုအလယ်ပိုင်းတည်းက မျိုးသုဉ်းသွားတာပါ။ ဒီငှက်တွေက မြောက်အတ္တလန်တိတ်ထဲက ကျွန်းလေးတွေ၊ ကျောက်ဆောင်လေးတွေပေါ်မှာ အသိုက်ဆောက်ပြီးနေကြတယ်။ သူတို့က လူနဲ့ မရင်းနှီးဘူး။ လူမကြောက်ဘူး။ ဖမ်းရ လွယ်တယ်။ မြောက်အမေရိကမှာဆိုရင် သူတို့ကို ငှက်မွေးခေါင်းအုံးလုပ်ဖို့ရယ်၊ ငါးဖမ်းသင်္ဘောတွေမှာ ဥနဲ့ အသားရိက္ခာ ဖြည့်ဖို့ရယ်နဲ့ အုံလိုက်ကျင်းလိုက် သတ်ပစ်ကြတယ်။ ဒီလိုနဲ့ ဂရိတ်အော့ခ်တွေ ရှားလာတယ်။ ရှားလေ၊ ဈေးကောင်းလေ၊ သဘာဝသမိုင်းပြတိုက်တွေက အလုအယက် ဝယ်လေပေါ့။ ၁၈၄၄ ခုနှစ်မှာ နောက်ဆုံး ဂရိတ်အော့ခ်စုံတွဲဟာ အိုက်စလန်ကျွန်းနားက အယ်လဒေ (Island of Eldey) လို့ခေါ်တဲ့ ကျောက်အငူကျွန်းလေးတစ်ခုပေါ်က သူတို့အသိုက်ထဲမှာပဲ လည်ပင်းညှစ် အသတ်ခံရပါတယ်။ သူတို့ ဥကလေးလည်း ရုတ်းရင်းဆန်ခတ်ဖြစ်ချိန်မှာ ကွဲအက်သွားပါတယ်။ ၁၈၅၉ခုနှစ်မှာ အော့ခ်ငှက်တစ်ကောင်ကို တွေ့လိုက်ရသေးတယ်ဆိုတဲ့ မှတ်တမ်းရှိပေမယ့် အော့ခ်အသိုက်တော့ ထပ်မတွေ့ရတော့ဘူး။ ယနေ့ထိလည်း ဂရိတ်အော့ခ်တွေ ထပ်မတွေ့ရတော့ပါဘူး။ သူတို့ မျိုးသုဉ်းပြီပေါ့။

#ဆက်ရန်

“အာတိတ်” ပင်ဂွင်းများ
-----
~ Kyaw Zwar Lynn | May 2021
ငယ်ငယ်တုန်းက ပင်ဂွင်းတွေအကြောင်း သိပ်မသိခင်က ပင်ဂွင်းဆိုတာ ဝင်ရိုးစွန်းနှစ်ခုလုံးမှာ နေမှာပဲလို့ တွေးခဲ့ဖူးတယ်။ သူတို့က အန္တာတိက တောင်ဝင်ရိုးစွန်းမှာပဲ နေတယ်ဆိုတာကို နောက်မှ သိတာ။ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းကနေ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို သွားချင်ရင် အပူပိုင်းဇုံကို ဖြတ်ရမှာကိုး။ သူတို့ရဲ့ အပူဓာတ် ထိန်းသိမ်းတဲ့ အမွေးတွေ၊ အဆီလွှာတွေနဲ့ဆို အပူပိုင်းဇုံကို ဖြတ်နိုင်မှာ မဟုတ်ဘူး။ ဒါကြောင့် မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို ပင်ဂွင်းတွေ ရောက်မလာတာပေါ့။
အဲဒီ့အပြင် မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို ပင်ဂွင်းတွေ ‌ရောက်ခဲ့ရင်တောင် ရှင်သန်ဖို့ မလွယ်ဘူး။ ဝင်ရိုးစွန်းဝက်ဝံဖြူတွေ၊ အော်ကာဝေလငါးတွေ ရှိတာကိုး။ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းရဲ့ ကုန်းပေါ်မှတော့ာ ပင်ဂွင်းကို အန္တရာယ်ပေးမယ့် သားရဲအကြီးစား မရှိဘူး။ ဒီ့အပြင် ပင်ဂွင်းဟာ ဥဥဖို့ ရေခဲမဖုံးတဲ့ မြေနေရာတွေ လိုတယ်။ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းက ကုန်းပတ်ပတ်လည် ဝိုင်းနေတဲ့ ရေခဲပြင်ကြီးလေ။ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းကျတော့ ပင်လယ် ပတ်ပတ်လည် ဝိုင်းနေတဲ့ ရေခဲဖုံးကုန်းမြေကြီးကိုး။
ဒီတော့ ပင်ဂွင်းရဲ့ ဂေဟကဏ္ဍ (ecological niche) မျိုး – တစ်နည်းအားဖြင့် “ရေခဲပေါ်မှာ နေတဲ့ မပျံသန်းနိုင်သော ရေငှက်” ကို အာတိတ်မှာ မရှိဘူးလားလို့ မေးစရာ ရှိတယ်။ ရှေ့က အချက်တွေကို ထောက်ရှုရင် ပင်ဂွင်းလို ငှက်မျိုး အာတိတ်မှာ မရှိနိုင်ဘူးလို့ ပြောရမှာပဲ။ ဒါပေမယ့် အဲဒါ မမှန်ပါဘူးတဲ့။
များမကြာသေးခင်ကအထိ အာတိတ်မှာ ပင်ဂွင်းကဲ့သို့ မပျံသန်းနိုင်တဲ့ ရေငှက် တစ်မျိုး ရှိခဲ့ဖူးတယ်။ ဒီ့အပြင် အဲဒီ့ငှက်က ပင်ဂွင်းနဲ့တောင် အပေါ်ယံ ဆင်တူပါတယ်။ ပြောရရင် ပေါင်းစည်းဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် (convergence) သဘောပေါ့။ (ပတ်ဝန်းကျင် ဆင်တူတဲ့ နေရာတွေမှာ သက်ရှိတွေရဲ့ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် လမ်းကြောင်းတွေ ဆင်တူတာ) အဲဒီ့ ငှက်ကို ဂရိတ်အော့ခ် (great auk) လို့ခေါ်ပါတယ်။ အဲဒီ့ စိတ်ဝင်စားစရာ ငှက်အကြောင်းကို Elizabeth Kolbert ရေးတဲ့ The Sixth Extinction (၂၀၁၄) စာအုပ်ကို အရင်လတုန်းက ဖတ်နေရင်းနဲ့ တွေ့သွားတာပါ။
ဂရိတ်အော့ခ် ရှိသလို၊ လစ်တဲအော့ခ် (little auk) လည်း ရှိတယ်။ အယ်လ်ဆစ် (alcid) လို့လည်းခေါ်တဲ့ အော့ခ် ငှက်မျိုးနွယ်ထဲမှာ ဂီလီမော့ (guillemot)၊ မူရာ (murre) အပြင် ပတ်ဖင် (puffin) ငှက်တွေ ပါတယ်။ သူတို့က ကမ္ဘာ့အနောက်မြောက်ခြမ်းမှာပဲ ရှိတာမို့ ဗမာနာမည်မရှိဘူး။ ပြီးတော့ အပူပိုင်းဇုံမှာလည်း မနေနိုင်ဘူး။ သူတို့က ငါးဖမ်းတဲ့အခါ ရေငုပ်ပြီး နောက်က လိုက်ဖမ်းတာ။ ငါးက ပင်လယ်ရေနွေးလေ ပိုဖျတ်လတ်လေမို့၊ ရေအေးပင်လယ်တွေမှာပဲ သူတို့ အမဲလိုက်နိုင်တယ်။ (ယခုလို သမုဒ္ဒရာပူနွေးခြင်းက သူတို့ကို ဒုက္ခပေးလိမ့်မယ်။)
ဂရိတ်အော့ခ်တွေက အခုမရှိတော့ပါဘူး။ ၁၉ရာစုအလယ်ပိုင်းတည်းက မျိုးသုဉ်းသွားတာပါ။ ဒီငှက်တွေက မြောက်အတ္တလန်တိတ်ထဲက ကျွန်းလေးတွေ၊ ကျောက်ဆောင်လေးတွေပေါ်မှာ အသိုက်ဆောက်ပြီးနေကြတယ်။ သူတို့က လူနဲ့ မရင်းနှီးဘူး။ လူမကြောက်ဘူး။ ဖမ်းရ လွယ်တယ်။ မြောက်အမေရိကမှာဆိုရင် သူတို့ကို ငှက်မွေးခေါင်းအုံးလုပ်ဖို့ရယ်၊ ငါးဖမ်းသင်္ဘောတွေမှာ ဥနဲ့ အသားရိက္ခာ ဖြည့်ဖို့ရယ်နဲ့ အုံလိုက်ကျင်းလိုက် သတ်ပစ်ကြတယ်။ ဒီလိုနဲ့ ဂရိတ်အော့ခ်တွေ ရှားလာတယ်။ ရှားလေ၊ ဈေးကောင်းလေ၊ သဘာဝသမိုင်းပြတိုက်တွေက အလုအယက် ဝယ်လေပေါ့။ ၁၈၄၄ ခုနှစ်မှာ နောက်ဆုံး ဂရိတ်အော့ခ်စုံတွဲဟာ အိုက်စလန်ကျွန်းနားက အယ်လဒေ (Island of Eldey) လို့ခေါ်တဲ့ ကျောက်အငူကျွန်းလေးတစ်ခုပေါ်က သူတို့အသိုက်ထဲမှာပဲ လည်ပင်းညှစ် အသတ်ခံရပါတယ်။ သူတို့ ဥကလေးလည်း ရုတ်းရင်းဆန်ခတ်ဖြစ်ချိန်မှာ ကွဲအက်သွားပါတယ်။ ၁၈၅၉ခုနှစ်မှာ အော့ခ်ငှက်တစ်ကောင်ကို တွေ့လိုက်ရသေးတယ်ဆိုတဲ့ မှတ်တမ်းရှိပေမယ့် အော့ခ်အသိုက်တော့ ထပ်မတွေ့ရတော့ဘူး။ ယနေ့ထိလည်း ဂရိတ်အော့ခ်တွေ ထပ်မတွေ့ရတော့ပါဘူး။ သူတို့ မျိုးသုဉ်းပြီပေါ့။

#ဆက်ရန်

“အာတိတ်” ပင်ဂွင်းများ
-----
~ Kyaw Zwar Lynn | May 2021
ငယ်ငယ်တုန်းက ပင်ဂွင်းတွေအကြောင်း သိပ်မသိခင်က ပင်ဂွင်းဆိုတာ ဝင်ရိုးစွန်းနှစ်ခုလုံးမှာ နေမှာပဲလို့ တွေးခဲ့ဖူးတယ်။ သူတို့က အန္တာတိက တောင်ဝင်ရိုးစွန်းမှာပဲ နေတယ်ဆိုတာကို နောက်မှ သိတာ။ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းကနေ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို သွားချင်ရင် အပူပိုင်းဇုံကို ဖြတ်ရမှာကိုး။ သူတို့ရဲ့ အပူဓာတ် ထိန်းသိမ်းတဲ့ အမွေးတွေ၊ အဆီလွှာတွေနဲ့ဆို အပူပိုင်းဇုံကို ဖြတ်နိုင်မှာ မဟုတ်ဘူး။ ဒါကြောင့် မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို ပင်ဂွင်းတွေ ရောက်မလာတာပေါ့။
အဲဒီ့အပြင် မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို ပင်ဂွင်းတွေ ‌ရောက်ခဲ့ရင်တောင် ရှင်သန်ဖို့ မလွယ်ဘူး။ ဝင်ရိုးစွန်းဝက်ဝံဖြူတွေ၊ အော်ကာဝေလငါးတွေ ရှိတာကိုး။ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းရဲ့ ကုန်းပေါ်မှတော့ာ ပင်ဂွင်းကို အန္တရာယ်ပေးမယ့် သားရဲအကြီးစား မရှိဘူး။ ဒီ့အပြင် ပင်ဂွင်းဟာ ဥဥဖို့ ရေခဲမဖုံးတဲ့ မြေနေရာတွေ လိုတယ်။ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းက ကုန်းပတ်ပတ်လည် ဝိုင်းနေတဲ့ ရေခဲပြင်ကြီးလေ။ တောင်ဝင်ရိုးစွန်းကျတော့ ပင်လယ် ပတ်ပတ်လည် ဝိုင်းနေတဲ့ ရေခဲဖုံးကုန်းမြေကြီးကိုး။
ဒီတော့ ပင်ဂွင်းရဲ့ ဂေဟကဏ္ဍ (ecological niche) မျိုး – တစ်နည်းအားဖြင့် “ရေခဲပေါ်မှာ နေတဲ့ မပျံသန်းနိုင်သော ရေငှက်” ကို အာတိတ်မှာ မရှိဘူးလားလို့ မေးစရာ ရှိတယ်။ ရှေ့က အချက်တွေကို ထောက်ရှုရင် ပင်ဂွင်းလို ငှက်မျိုး အာတိတ်မှာ မရှိနိုင်ဘူးလို့ ပြောရမှာပဲ။ ဒါပေမယ့် အဲဒါ မမှန်ပါဘူးတဲ့။
များမကြာသေးခင်ကအထိ အာတိတ်မှာ ပင်ဂွင်းကဲ့သို့ မပျံသန်းနိုင်တဲ့ ရေငှက် တစ်မျိုး ရှိခဲ့ဖူးတယ်။ ဒီ့အပြင် အဲဒီ့ငှက်က ပင်ဂွင်းနဲ့တောင် အပေါ်ယံ ဆင်တူပါတယ်။ ပြောရရင် ပေါင်းစည်းဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် (convergence) သဘောပေါ့။ (ပတ်ဝန်းကျင် ဆင်တူတဲ့ နေရာတွေမှာ သက်ရှိတွေရဲ့ ဆင့်ကဲဖြစ်စဉ် လမ်းကြောင်းတွေ ဆင်တူတာ) အဲဒီ့ ငှက်ကို ဂရိတ်အော့ခ် (great auk) လို့ခေါ်ပါတယ်။ အဲဒီ့ စိတ်ဝင်စားစရာ ငှက်အကြောင်းကို Elizabeth Kolbert ရေးတဲ့ The Sixth Extinction (၂၀၁၄) စာအုပ်ကို အရင်လတုန်းက ဖတ်နေရင်းနဲ့ တွေ့သွားတာပါ။
ဂရိတ်အော့ခ် ရှိသလို၊ လစ်တဲအော့ခ် (little auk) လည်း ရှိတယ်။ အယ်လ်ဆစ် (alcid) လို့လည်းခေါ်တဲ့ အော့ခ် ငှက်မျိုးနွယ်ထဲမှာ ဂီလီမော့ (guillemot)၊ မူရာ (murre) အပြင် ပတ်ဖင် (puffin) ငှက်တွေ ပါတယ်။ သူတို့က ကမ္ဘာ့အနောက်မြောက်ခြမ်းမှာပဲ ရှိတာမို့ ဗမာနာမည်မရှိဘူး။ ပြီးတော့ အပူပိုင်းဇုံမှာလည်း မနေနိုင်ဘူး။ သူတို့က ငါးဖမ်းတဲ့အခါ ရေငုပ်ပြီး နောက်က လိုက်ဖမ်းတာ။ ငါးက ပင်လယ်ရေနွေးလေ ပိုဖျတ်လတ်လေမို့၊ ရေအေးပင်လယ်တွေမှာပဲ သူတို့ အမဲလိုက်နိုင်တယ်။ (ယခုလို သမုဒ္ဒရာပူနွေးခြင်းက သူတို့ကို ဒုက္ခပေးလိမ့်မယ်။)
ဂရိတ်အော့ခ်တွေက အခုမရှိတော့ပါဘူး။ ၁၉ရာစုအလယ်ပိုင်းတည်းက မျိုးသုဉ်းသွားတာပါ။ ဒီငှက်တွေက မြောက်အတ္တလန်တိတ်ထဲက ကျွန်းလေးတွေ၊ ကျောက်ဆောင်လေးတွေပေါ်မှာ အသိုက်ဆောက်ပြီးနေကြတယ်။ သူတို့က လူနဲ့ မရင်းနှီးဘူး။ လူမကြောက်ဘူး။ ဖမ်းရ လွယ်တယ်။ မြောက်အမေရိကမှာဆိုရင် သူတို့ကို ငှက်မွေးခေါင်းအုံးလုပ်ဖို့ရယ်၊ ငါးဖမ်းသင်္ဘောတွေမှာ ဥနဲ့ အသားရိက္ခာ ဖြည့်ဖို့ရယ်နဲ့ အုံလိုက်ကျင်းလိုက် သတ်ပစ်ကြတယ်။ ဒီလိုနဲ့ ဂရိတ်အော့ခ်တွေ ရှားလာတယ်။ ရှားလေ၊ ဈေးကောင်းလေ၊ သဘာဝသမိုင်းပြတိုက်တွေက အလုအယက် ဝယ်လေပေါ့။ ၁၈၄၄ ခုနှစ်မှာ နောက်ဆုံး ဂရိတ်အော့ခ်စုံတွဲဟာ အိုက်စလန်ကျွန်းနားက အယ်လဒေ (Island of Eldey) လို့ခေါ်တဲ့ ကျောက်အငူကျွန်းလေးတစ်ခုပေါ်က သူတို့အသိုက်ထဲမှာပဲ လည်ပင်းညှစ် အသတ်ခံရပါတယ်။ သူတို့ ဥကလေးလည်း ရုတ်းရင်းဆန်ခတ်ဖြစ်ချိန်မှာ ကွဲအက်သွားပါတယ်။ ၁၈၅၉ခုနှစ်မှာ အော့ခ်ငှက်တစ်ကောင်ကို တွေ့လိုက်ရသေးတယ်ဆိုတဲ့ မှတ်တမ်းရှိပေမယ့် အော့ခ်အသိုက်တော့ ထပ်မတွေ့ရတော့ဘူး။ ယနေ့ထိလည်း ဂရိတ်အော့ခ်တွေ ထပ်မတွေ့ရတော့ပါဘူး။ သူတို့ မျိုးသုဉ်းပြီပေါ့။

#ဆက်ရန်