ကျွန်တော်တို့ ကမ္ဘာနဲ့ အလင်းနှစ်ပေါင်း ၂.၅ သန်းခန့်အကွာမှာ တည်ရှိတဲ့ အင်ဒရိုမီဒါ ဂလက်ဆီ (Andromeda galaxy) ဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ အိမ်နီးနားချင်းဖြစ်ပြီး တခြားကမ္ဘာအဝေးက ဂလက်ဆီတွေထက် လေ့လာမှုတွေ ပိုလုပ်နိုင်ခဲ့တဲ့ စိတ်ဝင်စားဖွယ်ရာ ဂလက်ဆီတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။
အခုဖော်ပြထားတဲ့ ပုံဟာပြီးခဲ့တဲ့ရက်ပိုင်းက NASA ရဲ့ Andromeda ဂလက်ဆီကြီးကို လေ့လာဖူးသမျှ ပုံတွေကို စုပေါင်းထားပြီး Dark matter ကို ဦးဆုံးလေ့လာမှု ပြုလုပ်နိုင်ခဲ့တဲ့ အမျိူးသမီးသိပ္ပံပညာရှင် ဒေါက်တာ Vera C rubin ကိုဂုဏ်ပြုတဲ့ အနေနဲ့ ထုတ်ပေးလာတဲ့ ပုံဖြစ်ပါတယ်။
ဒီဂလက်ဆီကြီးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အမှတ်ရစရာ အကြောင်းအရာနှစ်ခုကို ဖော်ပြပေးချင်ပါတယ်။
၁။ Milky way ဂလက်ဆီရဲ့ နယ်နမိတ် ကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခြင်း
၁၉၂၀ ပြည့်လွန်နှစ်တွေမှာ နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင် အက်ဒ်ဝင် ဟာဘယ်လ် (Edwin Hubble) ဟာ နက္ခတ်တာရာကြည့်စင်တစ်ခုမှာ andromeda ဂလက်ဆီကို လေ့လာရင်း အလုပ်များနေခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် Andromeda ဂလက်ဆီကို အဲ့တုန်းက Andromeda nebula လို့ပဲ သတ်မှတ်ထားပါတယ်။ အဲ့ခေတ်တုန်းကပညာရှင်အများစုက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ နဂါးငွေ့တန်း ဂလက်ဆီ (Milky Way galaxy) ဟာ စကြဝဠာတစ်ခုလုံးပဲဖြစ်ပြီး Andromeda လိုဂလက်ဆီတွေကို နက်ဗြူလာတွေလို့ပဲ မှတ်ထင်ထားကြဆဲဖြစ်ပါတယ်။တကယ်နက်ဗြူလာ မဟုတ်ခဲ့တာကို မသိကြသေးပါဘူး။
ဒါကို စတင်တွေ့ရှိခဲ့သူက Hubble ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီအချိန်မှာ Hubble ဟာ အင်ဒရိုမီဒါ ဂလက်ဆီထဲမှာ မှေးမှိန်နေတဲ့ ကြယ်တစ်လုံးကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။အဲဒီကြယ်ဟာ "Cepheid variable" လို့ခေါ်တဲ့ ကြယ်အမျိုးအစားဖြစ်ပြီး ဒီကြယ်တွေရဲ့ ထူးခြားချက်ကတော့ သူတို့ရဲ့ တောက်ပမှုဟာ ပုံမှန်ပြောင်းလဲနေတာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
ဟာဘယ်လ်ဟာ ဒီကြယ်ရဲ့ တောက်ပမှု ပြောင်းလဲနှုန်းကို တိုင်းတာပြီး ကမ္ဘာကနေ ဘယ်လောက်ဝေးတယ်ဆိုတာကို တွက်ချက်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။
ဒါပေမဲ့ ဟာဘယ်လ် တွက်ချက်လိုက်တဲ့ အင်ဒရိုမီဒါ ဂလက်ဆီရဲ့ အကွာအဝေးဟာ နဂါးငွေ့တန်း ဂလက်ဆီရဲ့ မူလတွက်ချက်ထားတဲ့ အရွယ်အစားထက် အများကြီး ပိုကြီးမားနေပါတယ်။ ဒီမှာပဲ Andromeda Nebula ဟာ တစ်ကယ်တော့ နောက်ထပ် ဂလက်ဆီ တစ်ခုဖြစ်နေတယ်ဆိုတာကို Hubble သိရှိသွားပါတယ်။
ဒီတွေ့ရှိမှုက စကြဝဠာထဲမှာ ကျွန်တော်တို့ ဂလက်ဆီအပြင် တခြားဂလက်ဆီတွေ အများကြီးရှိနေသေးတယ်ဆိုတာကိုနောက်ထပ်ရှာဖွေ သက်သေပြခဲ့ပြီး နက္ခတ္တသိပ္ပံ(Astrophysics ) ရဲ့ နယ်ပယ်ကို အကြီးအကျယ် ပြောင်းလဲစေခဲ့ပါတယ်။
ဒါဟာ "စကြဝဠာရဲ့ ကျယ်ပြန့်မှုနယ်နိမိတ်" ကို ပထမဆုံးအကြိမ် သိရှိလာခဲ့ခြင်းလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ ၁၉၂၀ ခုနစ်တုန်းက ကျွန်တော်တို့သိတဲ့ စကြာဝဠာကြီးရဲ့ နယ်နိမိတ် ဟာ အလင်းနှစ် တစ်သိန်း ခန့်သာရှိခဲ့ပြီး အခုအခါမှာ အလင်းနှစ် သန်း ၁၀၀၀၀၀ ခန့် (93 billion lys )အကျယ်အဝန်း ခန့် ရှိတာကို သိလာရနေပါပြီ။
၂။ မှောင်မိုက်သော ဒြပ်စင် (Dark Matter) ရှာဖွေတွေ့ရှိခြင်း
နောက်ထပ် အမှတ်ရစရာ တစ်ခုကတော့ မှောင်မိုက်သော ဒြပ်စင် (Dark Matter) ရဲ့ ရှာဖွေတွေ့ရှိမှုပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ၁၉၆၀ ပြည့်လွန်နှစ်တွေမှာ နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင် ဗီရာ ရူဘင် (Vera Rubin) နဲ့ သူမရဲ့ လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်တွေဟာ အင်ဒရိုမီဒါ ဂလက်ဆီရဲ့ လည်ပတ်ပုံကို အသေးစိတ် လေ့လာခဲ့ကြပါတယ်။ သူတို့ တွေ့ရှိခဲ့တာကတော့ ဂလက်ဆီရဲ့ အပြင်ဘက်အစွန်ဆုံးအပိုင်းတွေမှာရှိတဲ့ ကြယ်တွေဟာ ဗဟိုနဲ့ နီးတဲ့ ကြယ်တွေလောက်ပဲ မြန်နှုန်းနဲ့ လည်ပတ်နေကြတာပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါဟာ နယူတန်ရဲ့ ဒြပ်ဆွဲအားနိယာမအရဆိုရင် မဖြစ်နိုင်ပါဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ဂလက်ဆီရဲ့ အပြင်ဘက်မှာရှိတဲ့ ကြယ်တွေဟာ ဗဟိုရဲ့ ဆွဲအားသက်ရောက်မှု နည်းပါးတာကြောင့် ပိုပြီး ဖြည်းညှင်းစွာ လည်ပတ်သင့်ပါတယ်။ဒါမယ့်ဒီလိုမဟုတ်တာကြောင့် Vera C Rubin တို့ အဖွဲ့ဟာ ဒီပြဿနာကို ရှင်းပြခဲ့ပါတယ်။
ဒီလို မမျှော်လင့်ထားတဲ့ လည်ပတ်နှုန်းကို ရှင်းပြဖို့အတွက် ရူဘင်နဲ့ သူမရဲ့အဖွဲ့ဟာ ဂလက်ဆီထဲမှာ ကျွန်တော်တို့ မမြင်နိုင်တဲ့ "ထပ်ဆောင်းဒြပ်ထု" တစ်ခုခုရှိနေရမယ်လို့ ကောက်ချက်ချခဲ့ပါတယ်။ ဒီမမြင်နိုင်တဲ့ ဒြပ်ထုကိုပဲ "မှောင်မိုက်သော ဒြပ်စင်" (Dark Matter) လို့ နာမည်ပေးခဲ့တာပါ။ Dark Matter ဟာ အလင်းကို ထုတ်လွှတ်ခြင်း၊ စုပ်ယူခြင်း၊ ဒါမှမဟုတ် ပြန်ဟပ်ခြင်း မရှိတဲ့အတွက် ကျွန်တော်တို့ရဲ့ တယ်လီစကုပ်တွေနဲ့ တိုက်ရိုက်ကြည့်လို့ မရပါဘူး။ ဒါပေမဲ့ သူ့ရဲ့ ဒြပ်ဆွဲအားအပေါ်သက်ရောက်မှုကနေတစ်ဆင့် သူ့ရဲ့တည်ရှိမှုကို သိရှိနိုင်ပါတယ်။ Dark Matter ရဲ့ သဘောသဘာဝကတော့ ဒီနေ့အထိ နက္ခတ္တ ရူပဗေဒမှာ နောက်ထပ်လူစိတ်ဝင်စားမှုအများဆုံး အကြီးမားဆုံး ထူးခြားဆန်းကြယ်မှုတွေထဲက တစ်ခုအဖြစ် ကျန်ရှိနေဆဲ ဖြစ်ပါတယ်။
(ဒါကိုတော့ ရှေ့ရက်က Vera Rubin telescope နဲ့ Dark matter အကြောင်းမှာ ဖော်ပြခဲ့ပြီးပါပြီ။)
ဒီမှာ တိုက်ဆိုင်တာက Hubble ကော Vera Rubin ကော နှစ်ယောက်စလုံးရဲ့ လေ့လာတွေ့ရှိမှုတွေဟာAndromeda galaxy ကိုလေ့လာရင်းနဲ့ကျွန်တော်တို့ရဲ့ Astronomy အပေါ်မှာ အများကြီး အကျိုးသက်ရောက်မှုရှိခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။
သူတို့နှစ်ယောက်စလုံး နိုဗယ်ဆု ချိီးမြင့်ခြင်းမခံရတဲ့နေရာမှာလည်း အတူတူပဲဖြစ်ပါတယ်။
(ပုံမှန်အားဖြင့် Astrophysics သမားတွေဟာ နိုဗယ်ဆုဆွတ်ခူးဖို့ အရင်ခေတ်တွေက ပိုခက်ပါတယ်။အခုနောက်ပိုင်းတော့ဆယ်စုနှစ်တစ်ခါ ရလေ့တော့ရှိပါတယ်)
ဒါပေမယ့် သူတို့နှစ်ယောက်စလုံးရဲ့ အာကာသ သိပ္ပံအပေါ်မှာ များစွာသော အကျိုးပြုမှုတွေကြောင့် နာမည်ကျော် Hubble telescope ကြီးနဲ့ မကြာသေးမှီရက်ပိုင်းအတွင်းကမှ စတင်လည်ပတ်လာခဲ့တဲ့ Vera.C.Rubin observatory တွေကို သူတို့နာမည်တွေကို ဆက်ခံစေပြီး အာကာသလေ့လာရေးလုပ်ငန်းစဉ်တွေမှာ သူတို့နာမည်ဆက်အမှတ်ရ ကျန်ရစ်နေအောင် ပြည်သူပေးတဲ့ဆုတွေကိုတော့ ရရှိခဲ့ကြတာလည်း တိုက်ဆိုင်မှုတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလို ဂုဏ်ပြုမှုတွေရရှိခဲ့တာလည်း မတူညီတဲ့လေ့လာမှု တွေနဲ့ Andromeda ဂလက်ဆီကြီးကိုလေ့လာကြရင်းရရှိခဲ့ကြတာလည်းဖြစ်ပါတယ်။