#ဆက်ရန်ရှိ

(၂) ပလိပ်ကျောက်ချပ် နဲ့ လစ်သိုစဖီးယား မတူပါ
-----
ပလိပ်တက်တွန်းနစ် သီအိုရီကို ပြောတဲ့အခါ ပလိပ်ကျောက်ချပ်ကြီး (၇)ခု နဲ့ ကျောက်ချပ်ငယ်တွေ များစွာ ရှိကြောင်း မကြာခဏ ဆွေးနွေးရေးသားကြတာ တွေ့ရပါတယ်။ သို့သော် ပလိပ်ကျောက်ချပ် ဆိုတာ ခုနက ပြောတဲ့ လစ်သိုစဖီးယားနဲ့ ထပ်တူ မကျပါဘူး။ ဘာလို့ မတူလဲ ကြည့်ရအောင်။
လစ်သိုစဖီးယားဆိုတာ သူ့အပေါ်ပိုင်းကို ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကို မူတည်ပြီးတေ့ နှစ်မျိုးနှစ်စား ရှိပါတယ်။ ဂရန်နိုက် (granite) နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံက ပွယောင်းပေါ့ပါးတယ်။ ထူထူ ဖွဲ့စည်းနိုင်တယ်။ ဒါကြောင့် ဒီပထမအမျိုးအစားက တိုက်ကုန်းမြေတွေကို ဖွဲ့စည်းပေးပါတယ်။ ဘတ်ဆော့ (basalt) ကျောက်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကျတော့ သိပ်သည်းလေးလံတယ်။ ဒါကြောင့် ထူထူ ဖွဲ့စည်းခွင့်မရဘူး။ သူကတော့ သဘာဝကျစွာပဲ မြေနိမ့်ပိုင်း ဖြစ်သွားတာကြောင့် သမုဒ္ဒရာကြမ်းပြင်တွေ ဖြစ်သွားပါတယ်။ ကမ္ဘာ့သမုဒ္ဒရာရေအားလုံးနဲ့ နုံးတွေသဲတွေကို စိတ်ကူးနဲ့ ဖယ်ထုတ်လိုက်ရင် အနက်ရောင် ဘတ်ဆော့ ကျောက်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ လွင်ပြင်ကြီးက တမျှော်တခေါ်ပါပဲ။ ဂရန်းနိုက်နဲ့ ပြုလုပ်တဲ့ တိုက်ကုန်းမြေတွေက ကြို့တို့ကျဲတဲ ကုန်းပြင်မြင့်တွေ ဖြစ်နေပါမယ်။
ဒီတော့ ဘတ်ဆော့နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကို သမုဒ္ဒရာအပေါ်ခွံ (oceanic crust) လို့ ခေါ်တယ်။ ဂရန်န်နိုက်နဲ့ ဖွဲ့စည်းတဲ့ အပေါ်ခွံကိုတော့ တိုက်အပေါ်ခွံ (continental crust) လို့ခေါ်ပါတယ်။ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံနဲ့ တိုက်အပေါ်ခွံ အောက်မှာ ရှိတဲ့ ကျောက်မာအကာသား ကလည်း သိပ်သည်းဆ မတူပါ။ တိုက်အပေါ်ခွံအောက်က ကျောက်မာ အကာသား တိုက်အပေါ်ခွံ (နဲ့ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံ) ထက် သိပ်သည်းတဲ့တိုင်အောင်၊ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံအောက်က ကျောက်မာအကာသားထက်တော့ ပေါ့ပါး ပါတယ်။
ဒါကြောင့် တိုက်အပေါ်ခွံ + တိုက်ကျောက်မာအကာသားကို တိုက်ကျောက်ချပ် (continental lithosphere) လို့ခေါ်တယ်။ သမုဒ္ဒရာ အပေါ်ခွံ + သမုဒ္ဒရာ ကျောက်မာအကာသားကို သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ် (oceanic lithosphere) လို့ ခေါ်ပါတယ်။
ရှင်းလင်းအောင် ညီမျှခြင်းချပြရရင် ဒီလိုလေးပါ။
continental crust + continental lithospheric mantle = continental lithosphere
oceanic crust + oceanic lithospheric mantle = oceanic lithosphere
အဲဒီ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက ပလိပ်ကျောက်ချပ်နဲ့ ဘာလို့ မတူသလဲ ဆက်ကြည့်ရအောင်။
ပလိပ်ကျောက်ချပ် တခုကို ဥပမာ ယူကြည့်ပါမယ်။ မြောက်အမေရိက ပလိပ်ချပ် ဆိုပါစို့။ အဲဒီ့ ပလိပ်ချပ်ထဲမှာ မြောက်အမေရိကတိုက် တခုလုံး ပါတယ်။ ပြီးရင် အတ္တလန်တိတ်သမုဒ္ဒရာရဲ့ အနောက်မြောက်ပိုင်း ပါပါတယ်။ ကြည့်နော်။ ပလိပ်ချပ် တခုထဲမှာ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ် နှစ်ခုတောင် ရှိနေတာပါ။ မြောက်အမေရိကဆိုတဲ့ တိုက်ကျောက်ချပ်က တခု။ အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာ အနောက်မြောက်ပိုင်းက တခုပေါ့။
ဒါပေမယ့် အတ္တလန်တိတ်သမုဒ္ဒရာက မြောက်ခြမ်းနဲ့ တောင်ခြမ်း ဆိုပြီး နှစ်ပိုင်းရှိတယ်။ ရှိတယ်ဆိုပေမယ့် လက်တွေ့မှာ ဒီနှစ်ခြမ်းက တဆက်တည်းပါ။ သမုဒ္ဒရာရဲ့ အလယ်တည့်တည့်မှာ အဏ္ဏဝါကုန်းမြင့်တန်း (mid-ocean ridge) ဆိုတဲ့ ပထဝီလက္ခဏာတစ်ရပ်ရှိတယ်။ အဲဒီ့နေရာမှာ ကျောက်သားတွေက အသစ်အသစ်တွေ ကြွတက်ပြီး ဘေးဘက်ကို တွန်းချနေတာ ဖြစ်တယ်။ အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာက အဲဒီ့ နေရာကနေ ဘေးကို ဖြန့်ထွက်နေတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါကြောင့် အတ္တလန်တိုက် သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ်က ပလိပ်ချပ်အနေနဲ့ဆိုရင် မြောက်အမေရိက၊ တောင်အမေရိက၊ ယူရေးရှားနဲ့ အာဖရိက ပလိပ်ချပ်တွေမှာ အနောက်မြောက်၊ အနောက်တောင်၊ အရှေ့မြောက်၊ အရှေ့တောင်ဆိုပြီး လေးစိတ်ကွဲနေတာပေါ့။
အဲဒါကြောင့် ပလိပ်ချပ်နဲ့ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ် မတူဘူးလို့ ပြောတာပါ။
လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေက အမြဲတမ်း တွန်းတိုက် လှုပ်ရှားနေတယ်။ သူတို့ချင်း ထိစပ်တဲ့ အနားစွန်း နယ်နမိတ်က ပေါင်းစည်းတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ကွဲထွက်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ ဘေးတိုက် ပွတ်တိုက်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။ အဲဒါအပေါ် မူတည်ပြီးတော့ ပလိပ် နယ်နမိတ်တွေ ဖြစ်ပေါ်လာတာပါ။ ဒါကြောင့် ပလိပ် ကျောက်ချပ်ဆိုတဲ့ ဘူမိဗေဒ သတ်မှတ်ချက်က လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ လက်ရှိ လှုပ်ရှားမှုကို ထင်ဟပ်တဲ့ နယ်နမိတ်တွေကိုသာ ဖော်ပြတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ကျောက်သားတွေရဲ့ တကယ့် စုဖွဲ့တည်ရှိမှုက လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်မှာသာ တည်ရှိတာ ဖြစ်တယ်။
လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ ပြုမူပုံ ပြောင်းသွားရင် ပလိပ်ကျောက်ချပ်တွေရဲ့ နယ်နမိတ်တွေ ပြောင်းသွားပါမယ်။ ဥပမာအားဖြင့် အတ္တလန်တိတ် သမုဒ္ဒရာရဲ့ အဏ္ဏဝါကုန်းမြင့်တန်းက ရပ်တံ့သွားပြီ ဆိုပါစို့။ ဒါဆိုရင် မြောက်အမေရိက၊ အာဖရိက နဲ့ ယူရေးရှား ပလိပ်တွေက တဆက်တည်း ဖြစ်သွားပါလိမ့်မယ်။ ဒါကြောင့် ပလိပ်ကျောက်ချပ် နယ်နမိတ်ဆိုတာ ယာယီဖြစ်စဉ်မျှသာ ဖြစ်ပါတယ်။
ဒီလိုပြောလို့ လစ်သိုစဖီးယား ကျောက်ချပ်ကတော့ အမြဲတည်တံ့တယ်ရယ်တော့ မဟုတ်ပါဘူး။ သမုဒ္ဒရာ ကျောက်ချပ်တွေက တိုက်ကျောက်ချပ်အောက်ကို အမြဲတမ်း လျှိုဆင်းပြီး ဖျက်ဆီးခံရတာကြောင့်၊ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်သန်း ၂၀၀ ထက် ရှေးကျတဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ် မရှိတော့ပါ။ တိုက်ကျောက်ချပ်တွေကတော့ ပေါ့ပါးပွယောင်းပြီး အမြဲတမ်း ပေါလောပေါ်နေတာကြောင့် ထာဝရ တည်တံ့ပါတယ်။ တည်တံ့တယ်ဆိုပေမယ့် သူတို့လည်းပဲ အလယ်ကနေ ထိုးခွဲခံရလိုက်၊ မြေပြန့်ဖြစ်အောင် တိုက်စားခံရလိုက်၊ ပြန်တိုက်မိပြီး တွန့်ခေါက်တက်ကာ တောင်တန်းတွေ ဖြစ်လိုက်နဲ့ ရှိတယ်။
တိုက်ကျောက်ချပ်တွေကို နို့ခွက်ထဲက မလိုင်ဖတ်တွေလို့ သဘောထားကြည့်ပါ။ ဘတ်ဆော့နဲ့လုပ်ထားတဲ့ သမုဒ္ဒရာကျောက်ချပ်တွေရဲ့ ကွဲအက်ရာတွေ၊ လှုပ်ရှားမှုတွေက ဘောင်ဘင်ခတ်နေတဲ့ နို့ရည်ပူလိုပဲ။ တိုက်ကျောက်ချပ် "မလိုင်ဖတ်"တွေကို ပေါင်းလိုက်၊ ကွဲလိုက်နဲ့ အမျိုးမျိုး ပုံသွင်းလို့နေတယ်။ ဒီလို စဉ်ဆက်မပြတ် ပုံသွင်းခံရပေမယ့် တိုက်ကျောက်ချပ်တွေက ဘယ်တော့မှ မြုပ်ဆင်းမသွားဘူး။ ကျွန်တော်တို့ ကုန်းသတ္တဝါတွေ ခြေချဖို့ မြေကြီးကိုတော့ အမြဲတမ်း ဖန်တီးပေးထားပါတယ်။